Vojaĝ'o Al FAREMIDO
E'libr'o
Frigyes Karinthy
I N K O
Frigyes Karinthy
Vojaĝ'o Al FAREMIDO
(Utazás Faremidóba)
El la la hungar'a traduk'is L. Totsche Laŭ Literatur'a mond'o 1933
Lingv'e revizi'it'a en 2003
Aranĝ'is: Frank'o Luin
ISBN 91-7303-187-9
ink'o@omnibus.se
http://www.omnibus.se/ink'o
Februar'o 2003
Unu'a Ĉapitr'o
La aŭtor'o re'rigard'as al si'a'j ĝis'nun'a'j aventur'o'j. —
Eksplod'as la eŭrop'a mond'milit'o: la aŭtor'o kiel kirurg'o ven'as en la lini'ŝip'o'n Bulwark. Proksim'e al Essex la german'o'j eksplod'ig'as la ŝip'o'n. La aŭtor'o kaj la ŝip'estr'o rifuĝ'as per hidroplan'o. — En la kriz'a moment'o mir'ind'e aeroplan'o sav'as la aŭtor'o'n kaj al'bord'ig'as li'n san'a en Faremido.
La leg'ant'o cert'e mir'as, ke malgraŭ tiom da mal'gaj'a'j spert'o'j kaj post kiam por etern'e mi decid'is ne plu ek'vojaĝ'i, tamen en la juli'o de mil naŭ'cent dek'kvar mi for'las'is mi'a'j'n edz'in'o'n kaj infan'o'j'n, por ek'ir'i, kiel kirurg'o sur la lini'ŝip'o Bulwark, al la akv'o'j de la Balt'a mar'o.
Cert'e trov'iĝ'os hom'o'j, kiu'j akuz'os mi'n pri mank'o de persist'em'o: mi ja dev'is re'kon'i jam post mi'a unu'a vojaĝ'o. kiam mi feliĉ'e rifuĝ'is el Lilliput, ke ver'a angl'a regn'an'o plej bon'e ag'as neniam trans'paŝ'ant'e la lim'o'j'n de ni'a eg'e am'at'a patr'uj'o, ĉar li ja est'ig'as por si nur stult'a'n kaj sen'cel'a'n ĉagren'o'n, ne pri'pens'ant'e, ke iam li tamen dev'os re'ven'i al si'a varm'eg'e am'at'a hejm'land'o. Mi'a'j post'a'j vojaĝ'o'j, Brobdingnag. Laputa kaj Haŭhnhnmlando. ankoraŭ pli'e mi'n konvink'is pri tiu ĉi ver'o, kiel la leg'ant'o eerte memor'as, ĉar, ĉu ne (precip'e se oni pens'as pri mi'a last'a aventur'a vojaĝ'o), se re'ven'int'e el Laputa kaj Lagado, mi est'us kviet'e rest'int'a hejm'e, kiom da terur'a'j kaj mort'a'j danĝer'o'j mi est'us evit'int'a; por ne dir'i i'o'n ali'a'n, mi menci'as nur tiu'n preskaŭ fatal'a'n aventur'o'n, kiam de la ferdek'o de la ŝip'o mi salt'is en la mar'o'n pro mal'esper'o, ke oni vol'as mi'n per'fort'e re'port'i en Brit'uj'o'n, ĉe kiu okaz'o mi preskaŭ perd'is mi'a'n viv'o'n. Se mi rest'as hejm'e, neniam mi ven'as tia'n situaci'o'n.
Por sen'kulp'ig'i mi'a'n ŝajn'a'n mal'persist'em'o'n, mi dev'as alud'i nur tiu'n flam'a'n kaj sen'lim'a'n patr'uj'am'o'n, kiu tie brul'as en la anim'o de ĉiu angl'a regn'an'o je la pens'o, ke li risk'u si'a'n viv'o'n kaj hav'o'n por si'a patr'uj'o. En la somer'o de mil naŭ'cent dek kvar est'iĝ'is cert'a'j konfuz'o'j ĉirkaŭ Serbi'o kaj Aŭstrio-Hungari'o. Por cert'ig'i la pac'o'n de Eŭrop'o, mi'a patr'uj'o komenc'is milit'o'n kontraŭ German'uj'o, kiu sen'ĉes'e minac'is la mond'o'n per milit'o.
En tia'j cirkonstanc'o'j kompren'ebl'e ĉiu angl'o sent'is si'a dev'o defend'i si'a'n sen'rajt'e kaj ne'atend'it'e atak'it'a'n patr'uj'o'n. Ankaŭ mi tuj anonc'is mi'n kiel kirurg'o, mi ne pov'is kontraŭ'star'i part'e mi'a'n vag'em'a'n kaj aventur'em'a'n natur'o'n, kiu mi'n pel'is al ĉiam pli kaj pli nov'a'j entrepren'o'j, kaj part'e la ne'esting'ebl'a'n kaj ne'kontraŭ'star'ebl'a'n patr'uj'am'o'n viv'ant'a'n en la anim'o de ĉiu angl'a regn'an'o, kiam li hav'as okaz'o'n ofer'i viv'o'n kaj sang'o'n par la komun'a afer'o.
Post mi'a anonc'iĝ'o oni komand'is mi'n sur la lini'ŝip'o'n Bulwark, kies task'o est'is defend'i la bord'o'j'n en la proksim'o de Essex kaj okaz'e sub'ten'i la ofensiv'o'n de la ŝip'ar'o. Mi'a ŝip'estr'o, Sir Edward B., tre eminent'a kaj kler'a vir'o, amik'iĝ'is kun mi jam en la unu'a'j tag'o'j kaj mult'a'j'n interes'a'j'n detal'o'j'n de grav'a milit'a signif'o li komunik'is al mi el la privat'a viv'o de la admiral'o. Komenc'e ni'a ŝip'o ne ven'is en la fajr'o'lini'o'n, sed ĉe la franc'a'j bord'o'j ĝi trans'pren'is vund'it'o'j'n por ili'n eksped'i al Essex. Kiel kirurg'o mi akir'is ekster'ordinar'e interes'a'j'n kaj edif'a'j'n spert'o'j'n por la evolu'ig'o de mi'a fak'o: en la nom'o de mi'a'j koleg'o'j mi pov'as decid'e asert'i, ke neni'o evolu'ig'as tiom la bel'eg'a'n scienc'o'n de kirurgi'o, kiel tiu ĉi modern'a milit'o, kiu, per si'a'j sen'nombr'a'j arm'il'o'j, maŝin'paf'il'o'j, grenadil'o'j, vaporhaŭbizoj, bomb'o'j krev'ant'a'j en aer'o, pint'ig'it'a'j kugl'o'j, venen'it'a'j sag'o'j, liver'as ĉiam pli kaj pli interes'a'j'n kaj ĉiam pli nov'a'j'n kaz'o'j'n par la edif'o de la lern'em'a kirurg'o. Ankaŭ mi mem observ'is ne mal'pli ol tri'dek kvar tia'j'n ekster'a'j'n kaj intern'a'j'n mort'vund'iĝ'o'j'n kaj mal'san'o'j'n, kiu'j ĝis nun ekzist'is en neni'u medicin'a enciklopedi'o kaj per kies registr'ad'o, sen mal'modest'ec'o mi pov'as dir'i, mi far'is ne sen'signif'a'n serv'o'n al la medicin'a scienc'o. Est'is tie frakas'it'a'j ost'o'j, kontuz'it'a'j hepat'o'j, el'turn'iĝ'int'a'j intest'o'j kaj el'prem'it'a'j okul'o'j. Mi vid'is hom'o'n, kies vizaĝ'o kaj brust'o ŝvel'is barel'grand'a, ĉar li'a'n laring'o'n tra'bor'is kugl'o kaj la aer'o penetr'is du'on'e en la pulm'o'n, du'on'e sub la haŭt'o'n, kaj ali'a'n, kies mal'dekstr'a brak'o ŝrump'is sek'nigr'a, ĉar ĉe la dekstr'a ŝultr'o la arteri'o'n dis'ŝir'is grenad'o'split'o. Abund'is paf'it'a'j, tranĉ'it'a'j kaj pik'it'a'j vund'o'j kaj kelk'a'j interes'a'j kaz'o'j tre konsider'ind'a'j el fiziologi'a vid'punkt'o, kiu'j, per la ampleks'o de la kirurgi'a difekt'o de la nuk'muskol'o'j montr'is la dinamik'a'n fort'o'n de la hom'a dent'ar'o. Kvankam, laŭ strikt'a konsider'o ne aparten'ant'a'j'n al mi'a fak'o: tamen mi not'is ankaŭ kelk'a'j'n interes'a'j'n psikiatri'a'j'n observ'o'j'n: ekzempl'e ven'is antaŭ mi'n japan'a soldat'o, kiu frenez'iĝ'is sur la batal'kamp'o, — li hav'is la fiks'a'n ide'o'n, ke li sci'as, kial li batal'as.
Ni'a ŝip'o kroz'ad'is proksim'e al la angl'a'j bord'o'j ĝis la fin'o de novembr'o, — per la detal'o'j mi ne ted'os la leg'ant'o'n. La 22-an de novembr'o radiogram'e ven'is ordon'o, ke Bulwark sur'bord'ig'u si'a'j'n vund'it'o'j'n, komplet'ig'u si'a'n ŝip'an'ar'o'n je milit'etat'o kaj ir'u al Dixmuiden, kiu'n la german'o'j okup'is. Ni al'pren'is sep'cent hom'o'j'n, en'ŝip'ig'is proviz'o'n de munici'o kaj la 24-an de novembr'o en grand'a nebul'o ni ek'ir'is al la belg'a'j bord'o'j. La nebul'o'n ni tra'lum'ig'is per lum'ĵet'il'o'j, tamen ili iom de'voj'iĝ'is, en la direkt'o de la angl'a'j bord'o'j, al okcident-sud'okcident'o. La 25-an de novembr'o tra la nebul'o ni ricev'is lum'sign'o'j'n, sed ni ne pov'is ili'n leg'i, je kelk'a'j nod'o'j de ni ni'a'j lum'ĵet'il'o'j montr'is ŝip'o'n. Ni el'turn'is la mal'supr'e'n'ig'it'a'j'n kanon'o'j'n kaj alarm'is la ŝip'an'ar'o'n. Ĉiu okup'is si'a'n lok'o'n kaj la ŝip'inĝenier'o ĵus ordon'is plen'a'n vapor'o'n, kiam terur'a eksplod'bru'o ek'sku'is la ferdek'o'n: la ŝip'o navig'is sur mar'a'n bomb'o'n. Sovaĝ'a panik'o ek'est'is sur la ferdek'o, ĉiu perd'is la kap'o'n kaj mal'esper'a tumult'o ek'ir'is al la sav'boat'o'j. Mi'n la fort'o de la eksplod'o puŝ'is for de la ŝip'estr'a pont'o, kie mi ĵus parol'is kun la kapitan'o kaj mi perd'is por kelk'a'j moment'o'j mi'a'n konsci'o'n. Kiam mi re'konsci'iĝ'is, la ŝip'o kuŝ'is unu'flank'e kaj rapid'e sub'akv'iĝ'ad'is. La ŝip'an'ar'o blasfem'ant'e kaj lukt'ant'e ŝir'ad'is la ĉen'o'j'n de la boat'o'j: ili okup'is ĉiu'n lok'o'n, neni'u zorg'is pri mi. Mi vid'is, ke mi dev'as pere'i kaj mal'esper'iĝ'int'e mi mal'ben'is la moment'o'n, kiu mi'n port'is sur la ŝip'o'n, kiam la ŝip'estr'o ramp'is al mi kaj sign'is, ke mi li'n sekv'u. Ŝancel'iĝ'ad'ant'e mi grimp'is ĝis la mal'antaŭ'a ferdek'o: tiam la ŝip'estr'o lev'is la plank'tabul'o'n kaj sign'is, ke mi rapid'e descend'u. Mi ek'vid'is grandioz'a'n hidroplan'o'n plen'e munt'it'a'n per kur'boat'o'j kaj pret'a'n por ek'ir'o: jam ankaŭ la motor'o bru'is. Per unu salt'o ni en'sid'iĝ'is, la ŝip'estr'o kapt'is la ten'il'o'n kaj en la sekv'ant'a minut'o la hidroplan'o vetur'is mal'supr'e'n sur la dekliv'a glit'ej'o al la akv'o. La helic'o komenc'is kirl'i la aer'o'n, ni vetur'is kelk'a'j'n kilo'metr'o'j'n sur la akv'o, post'e subit'e ni supr'e'n'ŝveb'is en la nebul'o'n. Re'rigard'ant'e, mi neni'o'n plu vid'is de la ŝip'o: tra la nebul'o mal'cert'a'j lum'o'j fosfor'is sub mi. Tranĉ'a mal'varm'o est'is nun kaj baldaŭ ĉio mal'aper'is ĉirkaŭ mi: ne'penetr'ebl'a dens'a nebul'o ĉirkaŭ'pren'is la maŝin'o'n kaj ne nur ne mal'dens'iĝ'is, sed eĉ ĉiam pli'fort'iĝ'is. La bru'eg'o de la motor'o tut'e mal'help'is parol'ad'o'n kaj sekv'e mi ne hav'is eĉ imag'o'n, en kiu'n direkt'o ni ir'as kaj en kia alt'o. Angor'e mi sid'is sur mi'a lok'o, foj'e kaj foj'e du'on'e perd'ant'e mi'a'n konsci'o'n pro la mal'varm'o kaj rapid'a aer'flu'o, ke eĉ hodiaŭ mi ne sci'as, ĉu ni flug'is tiel tri hor'o'j'n aŭ du'on'tag'o'n. Mi memor'as nur, ke foj'e mi sent'is gut'ad'i i'o'n mal'sek'a'n sur mi'a'n menton'o'n, mi palp'is ĝi'n kaj mi'a man'o far'iĝ'is sang'a, dum'e mi rimark'is, ke ankaŭ el sub mi'a'j ung'o'j flu'et'as sang'o kaj ke mi'a spir'o halt'iĝ'as.
Nun la nebul'o iom mal'dens'iĝ'is ĉirkaŭ mi kaj ia ne'natur'a mal'hel'griz'a bril'o embusk'is inter la flug'il'o'j. Tiam mi re'kon'is, ke ni est'as tiel alt'e, kie la aer'o jam est'as tut'e mal'dens'a, mi kapt'is terur'it'a la brak'o'n de la ŝip'estr'o, sed li ne mov'iĝ'is, mi antaŭ'e'n'klin'iĝ'is kaj rigard'is en li'a'n vizaĝ'o'n, ĝi est'is sen'mov'a kaj rigid'a, la okul'o'j el vitr'o, el la du naz'tru'o'j silent'e gut'ad'is sang'o. Li'a'j man'o'j kun puŝ'a mov'o spasm'e ten'is la alt'ec'direkt'il'o'n. Mi'n kapt'is terur'a tim'eg'o kaj mi puŝ'is li'n flank'e'n; li pez'e turn'iĝ'is mal'dekstr'e'n kaj li'a kap'o fal'is antaŭ'e'n. Super li'a kap'o mi etend'is la brak'o'j'n kaj kapt'is la direkt'il'o'n, sed mi jam sent'is, ke est'as fin'it'e, ke mi ne el'ten'os plu. Tiam mi ek'aŭd'is laŭt'a'n susur'o'n super mi'a kap'o; supr'e'n'rigard'ant'e mi ek'vid'is grand'eg'a'n, bird'form'a'n mekanism'o'n tra la mal'dens'iĝ'int'a nebul'o. Mi vol'is kri'i, ke mi kapitulac'as (en mi'a konfuz'a cerb'o mi imag'is, ke mal'amik'a aeroplan'o est'as super mi), sed neni'u voĉ'o ven'is el mi'a gorĝ'o.
Post'e mi hav'is la sent'o'n, kvazaŭ io lev'us mi'n el mi'a sid'ej'o: dum'e strang'a, dolĉ'a muzik'o frap'is mi'a'j'n orel'o'j'n kaj mi'a'j okul'o'j ferm'iĝ'is. Kiam mi de'nov'e ili'n mal'ferm'is, ĉirkaŭ'is mi'n nigr'a nokt'o kaj la ĉiel'o est'is plen'a de stel'o'j sub kaj super mi: mi re'kon'is la ĉiel'ĉar'o'n kaj grand'a trankvil'o mi'n plen'ig'is. Mi kuŝ'is sur io mol'a kaj kvazaŭ masiv'a'j, fort'a'j ŝnur'o'j ten'is mi'n katen'e. tamen sen far'i mal'agrabl'a'n sent'o'n. Ambaŭ'flank'e io kvazaŭ frap'ad'is: monoton'a kaj sonor'a son'o est'is tio kaj sur mi'a'n frunt'o'n kvazaŭ freŝ'a, bon'odor'a suk'o est'is gut'ant'a el kran'o. Ĉu ni vetur'as aŭ star'as, tio'n mi tut'e ne sci'is, nek tio'n, kiel long'e daŭr'is tio, foj'e post'e mi ek'vid'is bril'a'n, verd'a'n kamp'o'n kun arabesk'a desegn'o de river'o'j kaj mont'ar'o'j.
Komenc'e ŝajn'is, ke tio est'as super mi, post'e, ke sub mi, kaj ni mal'rapid'e al ĝi mal'lev'iĝ'is. Dum kelk'a temp'o ni ŝveb'is super hel'verd'a, rid'et'ant'a bosk'o, post'e flor'ant'a mal'dens'ej'o aper'is, kresk'is; mi sent'is. ke ni descend'as.
Nun mi diven'is, kial mi sent'as mi'n tiel feliĉ'a: jam preskaŭ tut'a'n hor'o'n unu'nur'a akord'o sonor'is ĉirkaŭ mi, sed kun tiel dolĉ'a kaj pur'a son'o, ke mi opini'is naĝ'i kaj ban'iĝ'i en tiu ĉi son'o, kvazaŭ en freŝ'a ole'o; mi ek'atent'is kaj re'kon'is, ke el kvar simpl'a'j ton'o'j ripet'iĝ'as ĉi tiu muzik'o,
ĝi'a'n rav'a'n ĉarm'o'n don'as pli la kolor'o kaj mol'ec'o de tiu'j son'o'j, ol ili'a si'n'sekv'o; iom mi kompren'as muzik'o'n, jun'aĝ'e oni dev'ig'is mi'n lern'i fortepian'o'n kaj tiel mi tuj pov'is konstat'i, ke tiu'j kvar son'o'j jen'e si'n sekv'is: f, d, e, c; laŭ la doremifasolasido de la gam'o jen'e: Fa-re-mi-do, Sam'temp'e ni ating'is ter'o'n.
Du'a Ĉapitr'o
La maŝin'o, kiu al'port'is la aŭtor'o'n, montr'as mir'ind'a'n konsci'o'n. — Kurioz'a konversaci'o. —
Hom'simil'a'j arb'o'j. — La kastel'o.
Re'konsci'iĝ'int'e el mi'a sven'o, mi mal'ferm'is la okul'o'j'n kaj ĉirkaŭ'rigard'is. Pejzaĝ'o naĝ'ant'a en bril'a sun'lum'o stern'is si'n antaŭ mi: unu'flank'e mild'e lev'iĝ'ant'a mont'a dors'o, mal'dekstr'e bril'e zigzag'ant'a river'o, sur ĝi'a'j bord'o'j blu'verd'a'j arbust'o'j. Trans la river'o'n konduk'is simpl'a, sen'bar'il'a fer'pont'o, — al for'a arb'ar'o konduk'is blank'a voj'o, ambaŭ'flank'e strang'form'a'j arb'o'j. La voj'o ŝajn'is tre long'a, ĝi perd'iĝ'is en blu'a nebul'o kaj ŝajn'is, ke tie, kie ĝi ating'as la arb'ar'o'n, inter la arb'o'j est'as ia pord'eg'o aŭ volb'o. La tut'a pejzaĝ'o, super kiu la teler'o de la sun'o kresk'is ne'kutim'e, preskaŭ du'obl'e pli grand'a ol ordinar'e, est'is iel ne'real'a, fabel'a kaj fremd'a, tamen ne'kompren'ebl'e kon'at'a: kvazaŭ ne la unu'a'n foj'o'n mi ir'us en ĉi tiu region'o. Post'e, dum mi'a surpriz'it'a gap'ad'o, mi pri'pens'is tio'n kaj re'kon'is, de kie mi kon'as ĉi tiu'n regianon: en mi'a'j sonĝ'o'j mi ir'ad'is ĉi tie, eĉ ne nur unu'foj'e, 11
La du brak'o'j de la skelet'o est'is la flug'il'o'j, sed krom tiu'j ankaŭ pli mult'a'j mal'larĝ'a'j, fleks'iĝ'em'a'j metal'brak'o'j etend'iĝ'is el la koks'o, kun divers'a'j fin'aĵ'o'j, el kiu'j unu est'is tiu, kiu mi'n lev'is el la mekanism'o.
La tut'a maŝin'o, malgraŭ si'a komplik'ec'o, iel far'is la impres'o'n de simpl'o kaj de mem'kompren'ebl'a neces'ec'o; oni sent'is, ke ĉio trov'iĝ'as ĝust'a'lok'e kaj kun'labor'as en mir'ind'a harmoni'o, sed, super ĉio ĉi, ĝi vek'is jam en la unu'a moment'o ankaŭ i'a'n ne'esprim'ebl'e agrabl'a'n sent'o'n, kiu ne rilat'is nur kun la impres'o, ke la maŝin'o cert'e est'as ĉef'verk'o de ekonomi'a kaj perfekt'a teknik'o, sed krom tio ĝi efik'is apart'e: mi ne pov'as ali'manier'e mi'n esprim'i, nur proksim'um'a'n vort'o'n mi uz'as, dir'ant'e, ke ĉi tiu maŝin'o est'is bel'a; per bel'a mi vol'as kompren'ig'i ne tiom, sed mult'e pli, ol uz'ant'e ĉi tiu'n vort'o'n ekzempl'e por pentr'aĵ'o aŭ eĉ por vir'in'o. Mi est'as simpl'a kirurg'o, mal'spert'a en la art'o de la vort'o'j, sed mi memor'as, ke tiam ven'is en mi'a'n kap'o'n rav'inspir'it'a'j epitet'o'j, kiu'j'n en'am'iĝ'int'a'j jun'ul'o'j el'trov'as en moment'o'j de ebri'o. Ebl'e mi tut'e ne est'is en normal'a anim'stat'o, part'e ankoraŭ sonor'is en mi'a'j'n orel'o'j'n la antaŭ'a'j akord'o'j kaj part'e el la maŝin'o inund'is ia strang'a fort'o ten'ant'a ĉiu'j'n mi'a'j'n nerv'o'j'n en streĉ'it'a torpor'o, io inter varm'o kaj flu'ant'a elektr'o, ia ne'vid'ebl'a elektr'a varm'fask'o. El la intern'o de la maŝin'o aŭd'iĝ'is konstant'a, agrabl'a sonor'o, la flug'il'o'j mal'lev'iĝ'is sur la ter'o'n. Sur la vizaĝ'o mi sent'is tikl'ad'o'n kaj supr'e'n'rigard'int'e mi vid'is, ke la du vitr'o'lens'o'j mi'n okul'fiks'as. Kaj lev'iĝ'is unu brak'o kaj tuŝ'is mi'n, post'e ĝi de'nov'e re'tir'iĝ'is. Dum mi pri'cerb'um'is, kiu pov'as est'i la hom'o, kiu el'intern'e mov'as la maŝin'o'n, sur la kap'o de la skelet'o ek'mov'iĝ'is klap'o kaj re'e ek'son'is kun ne'dir'ebl'e dolĉ'a voĉ'o tiu muzik'o, kiu'n mi ĵus aŭd'is, sed nun ne la muzik'not'o'j fa-re-mi-do, sed ali'a takt'o, profund'a kaj ĉef'in'e supr'e'n'kurb'iĝ'ant'a, bedaŭr'ind'e per la muzik'not'o'j de la kromat'a skal'o mi ne pov'as ĝi'n preciz'e esprim'i, sed proksim'um'e en la jen'a vic'o: g, a, a, gis, g, gis. Plur'foj'e si'n'sekv'e mi aŭd'is ĉi tiu'n takt'o'n, dum'e la akuloj fiks'iĝ'is sur mi. Strang'a'n sent'o'n vek'is en mi ĉi tiu'j son'o'j: ili kvazaŭ al'parol'is mi'n en ne'kon'at'a lingv'o, kiu ne hav'as tekst'o'n. Mir'ant'e mi star'is tie, post'e mi mal'ferm'is la buŝ'o'n kaj kelk'foj'e prov'is mal'lert'e, fin'e mi sukces'is proksim'um'e ĝust'e ripet'i la son'o'j'n. En tiu moment'o la muzik'o ĉes'is, la maŝin'o halt'is, streĉ'int'e si'n kaj kvazaŭ mi'n observ'ant'e. Pli laŭt'e mi ripet'is la son'o'j'n. La maŝin'o nun muzik'is tri ali'a'j'n muzik'not'o'j'n, ankaŭ ili'n mi post'kant'is.
Nun ali'a brak'o etend'iĝ'is al mi kaj palp'ad'is mi'n. Post'e ĉi tiu lud'o ankoraŭ kelk'foj'e ripet'iĝ'is kun ali'a'j muzik'not'o'j.
Subit'e mi aŭd'is susur'o'n, la flug'il'o'j ek'muĝ'is, aer'flu'o ek'bat'is mi'a'n vangoan kaj en la post'a moment'o la maŝin'o lev'iĝ'is, kelk'foj'e ĝi rond'flug'is super mi'a kap'o, post'e ĝi direkt'is si'n al la river'o, lev'iĝ'is, mal'kresk'is, fin'e mal'aper'is super la arb'ar'o. Du'on'sven'e mi star'is tie dum kelk'a'j minut'o'j, post'e mi ĉirkaŭ'rigard'is.
Delikat'a herb'o kovr'is la lok'o'n, kie mi star'is, sub ĝi tre mol'a, ŝlim'a grund'o. Nun subit'e akr'e tra'bor'is mi'a'n cerb'o'n mi'a sen'esper'a situaci'o, mi est'as en ne'kon'at'a lok'o, mi dir'is al mi, kie mi perd'iĝ'os sen'konsil'e kaj sen'pov'e, ĉar mi ne sci'as, ĉu ĝi est'as mal'amik'a teritori'o aŭ kamarad'a. Krom'e ankaŭ la sort'o de mi'a'j kamarad'o'j mal'trankvil'ig'is mi'n, mi ne pov'is est'i cert'a, ĉu iu rifuĝ'is de Bulwark kaj don'os sci'ig'o'n pri tio, ke mi kaj la ŝip'estr'o for'las'is per aeroplan'o la dron'ant'a'n ŝip'o'n; ĉiu'okaz'e oni ver'ŝajn'e el'don'os arest'cirkuler'o'n kontraŭ mi kaj se mi ne anonc'os mi'n, oni deklar'os mi'n dizert'ul'o kaj star'ig'os mi'n antaŭ milit'tribunal'o'n.
Post'e mi re'e rezon'is: kie est'as tiel perfekt'a'j maŝin'o'j, tie la hom'o'j est'as cert'e ekster'ordinar'e matur'mens'a'j kaj ili kompren'os mi'a'n mizer'a'n situaci'o'n. Mi nur ne sci'is, kie mi trov'os la urb'o'n aŭ tend'ar'o'n, de kie ĉi tiu aeroplan'o de'ven'as: mi vid'is klar'e, ke mi ne ven'is en German'uj'o'n, ĉar ni'a'j bon'eg'a'j spion'o'j cert'e est'us raport'int'a'j, se la mal'amik'a arme'o posed'us ĉi'spec'a'j'n maŝin'o'j'n. Do mi konfid'is mi'n al mi'a sort'o. Mi'a'j'n arm'il'o'j'n mi met'is sur la herb'o'n kaj mi pret'ig'is mi'a'n poŝ'tuk'o'n por pov'i kapitulac'i, se okaz'e mi est'as sur mal'amik'a teritori'o, en la senc'o de la hag'a konvenci'o, al tiu, kiu'n unu'a'foj'e mi renkont'os.
Post'e mi ek'ir'is si'n'gard'e al la river'o, oft'e ĉirkaŭ'rigard'ant'e, sed ne ek'vid'ant'e eĉ unu sol'a'n viv'ant'a'n anim'o'n.
Sen'mal'help'e mi trans'ir'is la pont'o'n kaj mi decid'is ir'i sur la blank'a voj'o al la direkt'o de la arb'ar'o, mi proksim'iĝ'is al la plej proksim'a arb'o'grup'o, kiu star'is sur la rand'o de la ale'o. Subit'e mi re'puŝ'iĝ'is ek'tim'int'e kaj ne'vol'e mi kapt'is mi'a'n poŝ'tuk'o'n. Por moment'o ŝajn'is, ke la arb'o, kiu star'is plej proksim'e al mi, eĉ ne est'as arb'o, sed viv'ant'a est'aĵ'o. Tiel, el du'dek'paŝ'a distanc'o, mi klar'e pov'is vid'i
ĝi'a'n tut'a'n figur'o'n, sen'dub'e ĝi est'is hom'form'a, kvankam ĝi aspekt'is ekster'ordinar'e ne'kutim'a. Anstataŭ haŭt'o, ĝi'a'n korp'o'n kovr'is brun'a krust'o, ĝi'a'j du pied'o'j radik'iĝ'is en la ter'o'n, kaj inter ĝi'a'j etend'it'a'j brak'o'j strang'a'j foli'o'j form'is foli'tend'o'n super ĝi'a kap'o. La kap'o est'is dik'a kaj mal'alt'a, la brun'a krust'vizaĝ'o est'is turn'it'a al mi.
Re'konsci'iĝ'int'e el mi'a surpriz'o, mi kred'is kompren'i, ke mi star'as antaŭ strang'a statu'o, aŭ iu ŝerc'a kre'aĵ'o de la
ĝarden'ist'a art'o: cert'e ĝi est'as arb'o kresk'ig'it'a laŭ hom'form'o, strang'a special'aĵ'o de ĉi tiu region'o. Kun pli facil'a anim'o mi proksim'iĝ'is al la strang'a kresk'aĵ'o kaj palp'is
ĝi'n. Jes, ĝi est'is ja krust'o, sed pli mol'a ol tiu de ordinar'a'j arb'o'j, roz'kolor'a suk'o flu'et'is el ĝi past mi'a ek'tuŝ'o.
Re'foj'e mi iom ek'trem'is, kiam la arb'o ek'barakt'is, eĉ mi re'tir'is mi'n, sed post'e mi trankvil'iĝ'is. Mi vid'is, ke la du pied'form'a'j radik'o'j prem'e kroĉ'iĝ'is al la ter'o kaj ne pov'as mov'iĝ'i. Tamen la tut'o est'is hom'form'a, mi ripet'as, eĉ la vizaĝ'trajt'o'j est'is diven'ebl'a'j: la akuloj est'is tre kav'a'j kaj humid'a'j, sed la naz'o preskaŭ regul'a kaj la sur'kresk'it'a buŝ'o mal'supr'e'n'kurb'iĝ'is du'flank'e en deprim'a, amar'a trajt'o. Ceter'e est'is en ĉi tiu arb'a'vizaĝ'o ankaŭ io sen'fin'e trist'a, mal'esper'a, ne'vol'e mi re'memor'is pri en'sorĉ'it'a vag'ul'o de fabel'o'j. Kiam mi klin'iĝ'is pli proksim'e'n, mi vid'is mir'e, ke la buŝ'o konvulsi'as, kvazaŭ ĝi vol'us dir'i i'o'n, ne'kompren'ebl'a kompat'o prem'is mi'a'n kor'o'n kaj pro mi'a dolor'a mi ek'kri'is laŭt'e. Respond'e en la intern'o de la arb'o est'iĝ'is orel'insult'a, surd'a krak'o, la etendiktaj brak'o'j si'n'streĉ'e konvulsi'is, post'e la arb'o re'e trankvil'iĝ'is.
Mi ne sci'is al mi klar'ig'i mi'a'n subit'a'n ne'kompren'ebl'a'n deprim'o'n, sed mi sent'is. ke mi ne pov'us aŭskult'i ankoraŭ unu'foj'e tiu'n mal'plen'a'n, kavresonan krak'o'n. Rapid'e mi turn'is mi'n kaj for'ir'is de tie, tiam mi rimark'is mir'e, ke ankaŭ la ceter'a'j arb'o'j simil'as al tiu ĉi: pli kaj mal'pli grand'a'j hom'arb'o'j, kun etend'it'a'j brak'o'j kaj kun amar'a, mal'jun'a vizaĝ'o. Mi fart'is tre mal'bon'e kaj rapid'ig'is mi'a'j'n paŝ'o'j'n, mi ne ĉirkaŭ'rigard'is, sed ŝajn'is al mi, ke la tut'a'n ale'o'n, kiu'n mi tra'ir'is, form'as tia'j arb'o'j.
Post'e la arb'o'j post'rest'is kaj voj'o sur'ŝut'it'a de delikat'a, blank'a polv'o zigzag'is antaŭ mi: re'foj'e mi'n kapt'is la strang'a memor'o, ke foj'e, en sonĝ'o, mi jam ir'is ĉi tie.
Ĉe la renkont'iĝ'a de la arb'ar'o kaj la voj'o, kiel mi tia'n re'kon'is jam el mal'proksim'o, ver'e star'is triumf'ark'o, kiu volb'is alt'e super mi'a kap'a. Re'kuraĝ'iĝ'int'e mi ek'spir'is, vid'ant'e, ke ĉi tiu'j arb'o'j ne plu est'as hom'form'a'j :est'as ver'e, ke mi ankoraŭ ne vid'is eĉ tia'j'n arb'o'j'n: abund'kresk'a branĉ'ar'o de karn'a'j, preskaŭ rond'form'a'j foli'o'j mal'lum'ig'is la voj'o'n, kvazaŭ ĉiu foli'o est'us op'a frukt'o. Nun jam ver'e mi est'is en embaras'o kaj mi komenc'is tim'i, ke tamen mi nur sonĝ'as : la voj'o tra la arb'ar'o est'is mal'lum'a, mi tim'is, ke mi de'voj'iĝ'os. Mal'trankvil'e mi ĉirkaŭ'rigard'ad'is, tiam tra mal'larĝ'a fend'o re'foj'e mi ek'vid'is la sun'lum'o'n kaj rapid'e mi ir'is en tiu'n direkt'o'n. Post kelk'a'j minut'o'j mi ven'is el la arb'ar'o kaj du'on'blind'iĝ'int'e mi kapt'is mi'a'j'n akulojn.
Aper'is gigant'a, regul'form'a altan'o. Pomp'a ŝtup'ar'o, konstru'it'a el ruĝ'a'j ŝton'o'j, konduk'is al la fon'o, kie monument'a konstru'aĵ'o ferm'is la horizont'o'n. La ŝtup'ar'o konduk'is al la front'pord'eg'o de ĉi tiu konstru'aĵ'o. Ĝi est'is grand'eg'a, mal'ferm'it'a pord'eg'o apenaŭ pli mal'alt'a ol kvar'dek metr'o'j. La tut'a front'o est'is unu'nur'a, du'on'cirkl'o'form'a mur'o, du'flank'e monument'a'j kolon'o'j: neniam mi vid'is pli grandioz'a'n, pli impon'a'n ĉef'verk'o'n de la konstru'art'o. Sed en la unu'a moment'o mi'a'n atent'o'n eĉ pli'e al'tir'is du figur'o'j, kiu'j est'is antaŭ la pord'eg'o, form'e kaj grand'e perfekt'e simil'a'j al tiu maŝin'o, kiu mi'n port'is ĉi tie'n.
Mond'rigard'o'j. — La aŭtor'o komenc'as konjekt'i, inter kia'spec'a'j'n est'aĵ'o'j'n li ven'is. — La solasioj. — Kelk'a'j vort'o'j pri la solasifabriko.
Ĉio'n, kio'n ĝis nun mi prov'is kompren'ig'i al la leg'ant'o, mi mem kompren'is nur post long'a'j tag'o'j kaj semajn'o'j, est'as cert'e, ke jam tiu'temp'e, kiam mi star'is sub la hom'form'a arb'o kaj subit'e mi ek'sent'is, ke tiu mir'ind'a mekanism'o, unu el la civit'an'o'j de Faremido, mi'n kompar'as al tiu plant'o: ke jam tiu'temp'e mi tim'trem'e ek'konjekt'is tia'j'n ebl'o'j'n, pri kia'j eĉ sonĝ'i mi ne pov'is ĝis nun.
Mi'a'j mir'ind'a'j aventur'o'j, kiu'j dum mi'a'j antaŭ'a'j voj'o'j oft'e konstern'is mi'a'n intelekt'o'n, al'kutim'ig'is mi'n, ke rezerv'ant'e mi'a'n mond'rigard'o'n, fiks'it'a'n de eminent'a'j filozof'o'j kaj logik'ul'o'j, precip'e natur'scienc'ul'o'j de mi'a ador'at'a patr'uj'o: tamen mi klopod'u agnosk'i fakt'o'j'n kaj real'aĵ'o'j'n neniel konven'a'j'n al ĉi tiu mond'rigard'o; mi sci'as, ke serioz'a'n natur'scienc'ul'o'n en la star'ig'o de li'a'j teori'o'j ne pov'as influ'i tia bagatel'o, kiel ekzempl'e fakt'o aŭ fenomen'o rekt'e kontraŭ'ant'a la teori'o'n.
La leg'ant'o trov'os kompren'ebl'a, ke mi'a unu'a pens'o est'is, kiam ĉio'n ĉi mi komenc'is konjekt'i: kia'manier'e nask'iĝ'as ĉi tiu'j est'aĵ'o'j, ĉar ja la form'o de pli'mult'iĝ'o, kiu est'as trov'ebl'a ĉe ni, ne est'as ebl'a en ili'a ne'organik'a viv'o.
Tre baldaŭ mi ricev'is respond'o'n al ĉi tiu demand'o. La solasi, kiu star'ig'is mi'n apud la hom'form'a'n arb'o'n, post kiam ĝi aŭd'is vid'ebl'e kun mir'o, ke mi sci'as imit'i kelk'a'j'n el ĝi'a'j son'o'j, far'is al mi sign'o'n per unu brak'o (provizor'e mi nom'as ĝi'n brak'o), ke mi ĝi'n sekv'u. Rapid'e mi ek'ir'is apud ĝi, dum mi rimark'is, ke ĝi pen'e klopod'as adapt'i si'a'j'n paŝ'o'j'n al mi'a si'n'tren'o, kiu est'is mizer'a kompar'e al ĝi'a paŝ'ad'o. Simil'is al aŭtomobil'o konduk'ant'a hom'o'n sur la ter'o. Tamen baldaŭ ni ating'is la en'ir'ej'o'n de tiu grandioz'a konstru'aĵ'o, kiu jam unu'a'foj'e blind'ig'is mi'a'j'n okul'o'j'n. Ĉi okaz'e mi rimark'is super la pord'eg'o or'sign'o'j'n aŭ liter'o'j'n, post'e mi ek'sci'is, ke en ili'a skrib'o ĉi tiu'j sign'o'j signif'as: so-la-si-mi-re, kio en proksim'um'a esperant'a traduk'o signif'as solasifabrikon aŭ solasimetiejon.
Pas'ant'e sur la elips'o'form'a'n sojl'o'n strang'a vibr'o kaj klak'ad'o ek'frap'is mi'a'j'n orel'o'j'n, kaj kiam mi tra'ir'is la marmor'koridor'o'n, ĉi tiu'j son'o'j pli'fort'iĝ'is. Pord'o el fleks'ebl'a vitr'o mal'ferm'iĝ'is antaŭ ni kaj antaŭ mi'a'j okul'o'j aper'is grand'eg'a hal'o, naĝ'ant'a en blank'a lum'o. Daŭr'us long'e, se mi rakont'us la tut'a'n ne'pri'skrib'ebl'a'n, maksimum'e nur parafraz'ebl'a'n ąoson, kiu mi'n akcept'is en ĉi tiu hal'o; ebl'e desegn'e, sur paper'o, mi pli'e pov'us al'proksim'ig'i la spektakl'o'n. Long'a'j ŝton'tabl'o'j etend'iĝ'is paralel'e, kovr'it'a'j per mil- kaj mil'spec'a'j fantast'a'j instrument'o'j, objekt'o'j, kran'o'j, vitr'o'j, metal'o'j, lut'il'o'j, ŝraŭb'o'j, lev'il'o'j, pes'il'o'j, vaz'o'j, ard'ig'il'o'j, fluid'aĵ'o'j, tub'o'j, retort'o'j, generator'o'j, drat'o'j, aks'o'j, rad'o'j, pivot'o'j, pren'il'o'j, tenajl'o'j, bor'il'o'j. Grand'a part'o de tiu'j ĉi est'is en takt'a mov'o, pel'at'a de ia ne'vid'ebl'a kurent'o, en la lum'o bril'ad'is disk'o'j, kiu'j mut'e sed kun kap'turn'a rapid'ec'o turn'iĝ'is kaj cirkul'is, de supr'e kaj de mal'supr'e rimen'o'j kaj drat'o'j rul'iĝ'is sibl'e, ŝtal'lig'il'o'j trem'is kaj kubut'pivot'o'j kur'ad'is sur la rand'o de la tabl'o'j. Tie kaj tie ŝveb'is ruĝ'a'j, viol'kolor'a'j, blu'a'j lum'o'j kaj flam'o'j sub vitr'o'kloŝ'o'j, kaj dens'a'j flu'aĵ'o'j plaŭd'is kaj ronk'is sen'kovr'e en grand'a'j uj'o'j.
En la unu'a moment'o mi apenaŭ rimark'is, ke en ĉi tiu ŝajn'a ąoso labor'as solasioj: ja la struktur'o de ĉi tiu'j est'aĵ'o'j propr'e est'as la sam'a, kiu'n mi vid'is en maŝin'o'j kaj instrument'o'j. Kiam mi'a'j okul'o'j iom kutim'iĝ'is al la vid'aĵ'o, mi re'kon'is, ke apud la tabl'o'j, egal'distanc'e, star'as grand'a'j-mal'grand'a'j solasioj, kiu'j profund'iĝ'is en diligent'a labor'o. Mi re'kon'is ili'n pro la oval'a or'kap'o kaj pro la du lum'a'j vitr'o'lens'o'j bril'ant'a'j sur ili'a frunt'o. El ili'a korp'o brak'o'j kaj lev'il'o'j etend'iĝ'is al la tabl'o, direkt'ant'e kaj ord'ig'ant'e la ĉiu'spec'a'j'n ingredienc'o'j'n, lut'ant'e ĉen'o'j'n super la flam'o, kvazaŭ nur'a'j horloĝ'ist'o'j. La solasi, kiu mi'n konduk'is, nun pas'is al tiu, kiu star'is plej proksim'e al ni: tiu ĉes'is labor'i por moment'o kaj ili ek'muzik'is unu kun la ali'a. Inter'temp'e ambaŭ turn'is la vizaĝ'o'n al mi, mi sent'is, ke tem'as pri mi. Embaras'it'a, kaj kun hont'o ne'kompren'ebl'a eĉ al mi mem, mi de'turn'is mi'a'j'n okul'o'j'n kaj komenc'is observ'i la objekt'o'j'n kaj ingredienc'o'j'n, kuŝ'ant'a'j'n sur la tabl'o.
Mult'a'j konveks'a'j kaj konkav'a'j vitr'o'lens'o'j kuŝ'is sur la tabl'o; ia diafan'a glu'material'o en sitel'o. Sur rand'o de la tabl'o est'is jam munt'it'a mekanism'o: pli bon'e rigard'ant'e mi re'kon'is kun mir'o, ke ĉi tiu mekanism'o, almenaŭ en si'a esenc'o, ne est'as tut'e ne'kon'at'a al mi. Ĝi tre simil'is al miniatur'a, sen'fin'e preciz'a kaj delikat'a fotograf'aparat'o, sed la tut'o est'is glob'form'a kaj du'flank'e kaj mal'antaŭ'e ŝtal'drat'o'j pend'is sur la ter'o'n, antaŭ'e bril'a, konveks'a lens'o, post ĝi sfer'form'a kamer'o obskur'a. Est'is klar'e al mi, ke ankaŭ ĝi'a cel'o sam'as: tamen la tut'o aspekt'is kvazaŭ grand'a el'orbit'ig'it'a okul'glob'o. Tuj tra'fulm'is mi'a'n cerb'o'n, ke tio ja est'as en ord'o: ni ja sci'as, ke la fotograf'aparat'o esenc'e ne est'as ali'o, ol re'konstru'it'a hom'a okul'o, ankaŭ ĝi'a funkci'o est'as la sam'a, kun la diferenc'o, ke, dum oni ne pov'as perfekt'ig'i la hom'a'n okul'o'n, la maŝin'o'n ni pov'as konstru'i tia'manier'e, ke cent'foj'e pli akr'e kaj pli rapid'e ĝi re'produkt'as la lum'fenomen'o'j'n ol la okul'o, ni pens'u nur pri tiu'j sent'iv'a'j kin'o'fotograf'ad'o'j, kiu'j cent'foj'e pli mult'o'n kapt'as el la mov'fenomen'o'j ol ni'a okul'o.
Rigard'o al la vizaĝ'o de la solasi mi'n konvink'is, ke ĝi far'as la sam'o'n, kio'n ĝi bezon'as ankaŭ mem: okul'o'j'n.
Nun est'is klar'e al mi, kia'manier'e kre'iĝ'as ĉi tiu'j mir'ind'a'j est'aĵ'o'j aŭ mekanism'o'j: ili mem fabrik'as si'a'j'n simil'ul'o'j'n el metal'o'j, mineral'o'j kaj la pret'a'n solasi ili mem ek'mov'as per la energi'font'o'j (elektr'a'j akumulator'o'j, vapor'o, gas'o), lok'it'a'j en ili'a korp'o.
En la unu'a moment'o ebl'e tio ŝajn'as pli mal'facil'a kaj pli komplik'it'a manier'o de ras'pli'mult'ig'o ol la ĉi'rilat'a praktik'o sur ni'a planed'o, — kaj trov'iĝ'os, kiu'j al'don'os, ke
ĝi est'as mal'pli amuz'a, — sed oni dev'as re'kon'i, ke el la vid'punkt'o de rezult'o ĝi est'as pli fid'ind'a kaj pli konscienc'a. La solasi, kiu kre'as aŭ kun'met'as si'a'n kamarad'o'n (mi dir'as kamarad'o'n, ĉar mi mal'facil'e pov'us ĝi'n nom'i fil'o aŭ infan'o, konsider'e, ke unu solasi est'as kre'at'a ne nur de du, sed de sessep sam'seks'a'j est'aĵ'o'j), la solasi hav'as la ebl'o'n kontrol'i preciz'e ĉiu'j'n ingredienc'o'j'n el vid'punkt'o de laŭ'cel'ec'o kaj konstru'i ĝi'n tia'manier'e, ke
ĝi hav'u neniu'n difekt'o'n. Ĝi pov'as ŝanĝ'i tiu'j'n materi'o'j'n, kiu'j konfuz'as la harmoni'o'n, ĝi pov'as perfekt'e harmoni'ig'i la mov'aparat'o'j'n kun la unu'op'a'j organ'o'j. El tio sekv'as, ke inter la solasioj ne ekzist'as kripl'a, paraliz'it'a aŭ mank'hav'a individu'o; tio ceter'e est'as klar'ig'ebl'a ankaŭ per tio, pri kio mi ankoraŭ parol'os post'e, ke la ingredienc'o'j de la pret'a solasi ĉiam est'as ŝanĝ'ebl'a'j kaj kompens'ebl'a'j okaz'e de difekt'iĝ'o aŭ el'uz'iĝ'o, sen la ŝanĝ'iĝ'o de la harmoni'o kaj individu'ec'o de la tut'o. Pri tio mi dev'os ankoraŭ parol'i pli detal'e, kiam mi pri'trakt'os la grand'a'n diferenc'o'n, kiu est'as inter la est'aĵ'o'j de Faremido kaj ni koncern'e la koncept'o'j'n pri nask'iĝ'o, viv'o kaj mort'o.
Ankaŭ pri tio est'us ankoraŭ fru'e parol'i, ke ir'ant'e preter kaj inter la long'a'j tabl'o'j, mi pov'is observ'i la fabrik'ad'o'n de mult'a'j kaj plur'spec'a'j organ'o'j; ja, kun mi'a'j tiam'a'j kon'o'j, est'is al mi tut'e ne'kompren'ebl'a kaj ne koncept'ebl'a ne nur la cel'o, sed eĉ la struktur'o de grand'a part'o de tiu'j organ'o'j. Mi not'as nur, ke mi vid'is post la last'a tabl'o sur estrad'o tut'e pret'a'n, kun'met'it'a'n solasi star'ant'a sen'mov'e, ĉirkaŭ ĝi fervor'is la labor'ist'o'j, kaj ŝajn'is, ke ili
ĝust'e tiam munt'is al ĝi tiu'j'n mov'aparat'o'j'n, kiu'j'n per ter'a vort'o oni nom'as motor'o: tra apertur'o ili ĝust'e tiam verŝ'is en ĝi'n fluid'aĵ'o'n kaj sub'e ili sraŭbis i'o'n. For'ir'ant'e mi aŭd'is ankoraŭ, kiam en la intern'o de la solasi komenc'iĝ'is son'o kaj re'rigard'ant'e mi vid'is, ke ĝi mal'rapid'e lev'as si'a'n kap'o'n kaj ĉirkaŭ'rigard'as.
Kvin'a Ĉapitr'o
La aŭtor'o lern'as la lingv'o'n de la solasioj. —
Mal'grand'a de'flank'iĝ'o pri ekster'a kaj intern'a kontempl'ad'o. — La kon'ologi'o. — Mal'san'a'j solasioj.
— Kelk'a'j vort'o'j pri la ”muzik'o de la sfer'o'j”.
Daŭr'us long'e detal'ig'i kronologi'e la histori'o'n de la kelk'a'j monat'o'j, kiu'j pas'is inter mi'a al'ven'o en Faremidon kaj tiu tag'o, kiam mi pov'is dir'i, ke, kvankam balbut'e kaj mal'lert'e, tamen mi jam pov'is mi'n esprim'i en la lingv'o de la solasioj kaj mi kompren'is grand'part'e, kio'n ili parol'is. Ceter'e est'as ja ebl'e, ke ankaŭ ĉi tiu stud'o mem postul'is pli mult'a'n temp'o'n ol mi kred'is tiam: la mult'eg'a'j nov'a'j impres'o'j amas'iĝ'is en mi'a mens'o kun tiel febr'a rapid'o, ke mi tut'e forges'is mezur'i la temp'o'n, kiu ceter'e est'as mezur'at'a tie laŭ ali'a'j leĝ'o'j. (En Faremido unu tag'o daŭr'as du'tri'obl'e du'dek'kvar hor'o'j'n.) Ali'part'e ĝust'e ĉi tiu'j impres'o'j tiom okup'is mi'a'n tut'a'n interes'iĝ'o'n, ke mi percept'is nur hast'e kaj mal'klar'e ĉio'n person'a'n, kio okaz'is al mi dum la unu'a epok'o de mi'a tie'a rest'ad'o kaj tiel en mi'a memor'o rest'is pli'e nur la mult'a'j instru'o'j, kiu'j'n mi rikolt'is, kaj for'viŝ'ig'is ĉio, kio rilat'is al mi'a korp'a viv'o. Mi opini'is kvazaŭ kompren'i kaj spert'is ankaŭ pri mi mem, ke la intelekt'o, — destin'it'a laŭ mi'a kred'o por la ek'kon'o de la objekt'o'j, — tiam ating'as en tia labor'o si'a'n plej alt'a'n kaj plej intens'a'n grad'o'n, kiam ĝi tut'e forges'as si'n mem por kolekt'i kaj aranĝ'i la fenomen'o'j'n de la ekster'a mond'o. Kun mi'a mastr'o, Midore, post'e ni mult'e parol'is pri tio: okaz'e de tio, ke per plen'a fort'o'streĉ'o mi klopod'is klar'ig'i al li, kio'n mi kompren'as per la vort'o: hom'a cerb'o, ĉar li ne kapabl'is kompren'i ĉi tiu'n koncept'o'n, dir'ant'e: ”ne est'as ebl'e, ke instrument'o, kre'it'a el putr'a'j kaj dis'fal'a'j materi'o'j simil'a'j al vi'a korp'o” (tiel li nom'is la karn'o'n kaj sang'o'n, ne hav'ant'e vort'o'j'n por ĉi tiu'j koncept'o'j), ”pov'u far'i la labor'o'n de la mens'o: la kompren'o'n de la inter'rilat'o de la fenomen'o'j.” Kiam, por korekt'i li'a'n erar'o'n, mi inform'is li'n, ke la cel'o de la hom'a mens'o est'as la kompren'o de la mond'o, li nur ne'kred'em'e balanc'ad'is si'a'n kap'o'n kaj demand'is, kiel far'as tio'n ni'a'j laŭ'dir'a'j pens'ul'o'j.
Kun ĝoj'o kaj feliĉ'o mi kapt'is la okaz'o'n en la mal'proksim'a fremd'land'o akir'i glor'o'n por ni'a hom'a ras'o kaj ĉie por la grand'a'j filozoloj de mi'a ador'at'a patr'uj'o. Rapid'e mi menci'is verk'o'j'n de kvar aŭ kvin pens'ul'o'j-scienc'ul'o'j kaj skiz'is mal'long'e la en'hav'o'n de tiu'j verk'o'j. Mi rakont'is, kia'n ĝoj'ig'a'n evolu'o'n ek'ir'as la kon'ologi'o, kiu okup'iĝ'as pri la leĝ'o'j de la hom'a mens'o kaj konstat'as, en kia vic'ord'o kaj sur kia baz'o nask'iĝ'as la pens'o. Mi parol'is pri la grand'a'j biolog'o'j, kiu'j ekzamen'as la labor'o'n de ni'a'j organ'o'j kaj serĉ'as, kia'manier'e la fenomen'o'j efik'as al ni'a mens'o. Mi menci'is tiu'j'n, kiu'j la labor'o'n de la hom'a mens'o asert'as nur'a organik'a funkci'o, kaj tiu'j'n, kiu'j supoz'as, ke la funkci'o de la spirit'o est'as atribu'end'a al fort'o ne'mezur'ebl'a per materi'o. Mi cit'is la opini'o'j'n de kelk'a'j grand'a'j logik'ul'o'j, kiu'j dedukt'as la de'ven'o'n de la sent'o kaj pens'o sur matematik'a baz'o, kaj tiu'n de ali'a'j, kiu'j parol'as per metafizik'a'j simbol'o'j. Mal'long'e mi skiz'is la nun'a'n stat'o'n de la filozofi'o kaj fin'e triumf'e mi rimark'ig'is, ke ni est'as jam tre proksim'a'j al la temp'o, kiam ni sci'os, kio'n ni dev'as kompren'i per ”mens'a funkci'o”.
Midore ĝentil'e aŭskult'is mi'n kaj post'e rimark'ig'is, ke mi respond'is pri ĉio, escept'e pri tio, pri kio li demand'is.
Ĉar el la vid'punkt'o de la cel'o ja est'as tut'e indiferent'a la il'o aŭ la instrument'o, per kiu ni ating'as la cel'o'n. Ĉar, ĉu ne, kiu ekzamen'as iu'n instrument'o'n, tiu far'as tio'n ne por ek'sci'i, por kio serv'as tiu instrument'o (tio est'as la unu'a, kio'n oni dev'as sci'i, tio est'as mem'kompren'ebl'a: ja, se mi ne sci'as, por kio serv'as la instrument'o, ĝi eĉ ne interes'as mi'n), sed simpl'e por konstat'i: ĉu ĝi hav'as iu'n difekt'o'n aŭ est'as sen'mank'a kaj uz'ebl'a: post'e oni komenc'as uz'i la instrument'o'n. Li demand'is, ĉu ni pov'as uz'i la mens'o'n, por kio ĝi serv'as, kaj mi long'e kaj entuziasm'e respond'is, ke ni kon'as la instrument'o'n kaj ni pov'as ĝi'n eĉ dis'met'i. El mi'a'j vort'o'j li vid'as, dum jar'cent'o'j ni far'is neni'o'n ali'a'n, ol ke ni ĉiam nur dis'met'is kaj re'e kun'met'is ni'a'n mens'o'n, kaj mi nom'is plej grand'a'j pens'ul'o'j tiu'j'n, kiu'j far'as tiu'n plej trivial'a'n kaj plej mal'grand'a'n labor'o'n, kiu'n ĉe ili far'as la torn'ist'o'j. Li demand'is, por kio ni uz'as la mens'o'n, pri kio ni pens'ad'as, kaj el mi'a respond'o klar'iĝ'is, ke ni far'as neni'o'n ali'a'n, ol ke ni ĉiam star'ig'as ĉi tiu'n demand'o'n kaj ni romp'as al ni la kap'o'n pri tio, pri kio ni romp'as al ni la kap'o'n? Ĉar, se li bon'e kompren'is, tio'n mi vol'as dir'i per la klar'ig'o pri la kon'ologi'o. Ĉio ĉi est'us en ord'o, ĉar simil'a mal'san'o ja trov'iĝ'as ankaŭ inter ili kaj en la solasifabriko ili star'ig'is por tio apart'a'n ripar'a'n labor'ej'o'n: nom'e okaz'as, ke la klar'a kaj
ĝust'e kun'miks'it'a fluid'aĵ'o de la krani'o, la cerb'o de la solasi (kiel ni dir'us), mis'iĝ'as. Mi pov'is vid'i, ke sur la pur'a ter'o mult'lok'e trov'ebl'as tiu putr'a kaj dis'fal'a materi'o, kiu'n mi kutim'is nom'i organik'a miks'aĵ'o, ĉi tiu putr'a, venen'a materi'o iel ven'as en la kap'o'n de la solasi kaj venen'as la organ'o'n de la pens'o. Tiam dens'a, muk'spec'a feĉ'o precipit'iĝ'as sur la or'a panel'o de la krani'o kaj kontuz'as la klar'ec'o'n de la okul'vitr'o'j, la radi'o'j el'ekster'e ven'ant'a'j ne penetr'as en la cerb'o'n, sed refrakt'iĝ'int'e en ĉi tiu mal'hel'a feĉ'o ili ali'form'as la real'a'n bild'o'n de la fenomen'o'j kaj nask'as fals'a'j'n koncept'o'j'n. Tia'n mal'san'a'n solasion oni pov'as re'kon'i per tio, ke li'a'j okul'o'j turn'iĝ'as intern'e'n, el li'a'j konfuz'a'j kaj febr'a'j vort'o'j klar'iĝ'as, ke li vid'as si'a'n propr'a'n cerb'o'n anstataŭ la mond'o'n, kiu'n li dev'us vid'i, kaj li parol'as pri si'a cerb'o, pri ĉi tiu simpl'a kaj sen'signif'a instrument'o, kiu nur per si'a uz'o valor'as iom, kvazaŭ ĝi est'us mem la mond'o. Li deklar'as ĉia'spec'a'j'n stult'aĵ'o'j'n kaj rid'ind'aĵ'o'j'n, ekzempl'e li dir'as, ke sur la ĉiel'o est'as verd'a'j makul'et'o'j kaj ke la viv'o est'as ia fluid'aĵ'o; li diskut'as, ke la spac'o esenc'e est'as temp'o kaj ke la materi'o en'hav'as fort'o'n, sed la fort'o tie en'hav'as la materi'o'n; li opini'as grav'a kaj decid'ind'a demand'o, ĉu mi vol'as, kio'n mi vol'as, aŭ la natur'o vol'as tio'n, ĉu oni pov'as vol'i liber'e, aŭ ĉu oni pov'as vol'i, ke oni vol'u; ĉu mi sci'as, kio'n mi pens'as, aŭ ĉu mi pens'as, kio'n mi sci'as: ĉu mi nask'is la konsci'o'n, aŭ la konsci'o nask'is mi'n kaj ĝi jam ekzist'is, kiam mi ankoraŭ ne ekzist'is: ĉu est'as fort'o sen materi'o kaj ĉu est'as imag'ebl'a pli super'a inteligent'o sen materi'o; ĉu ni pens'as per imag'o'j aŭ ĉu ni imag'as en pens'o'j ktp. Est'as interes'e, ke ĉi tiu mal'san'o difekt'as ankaŭ la voĉ'ruband'o'j'n, anstataŭ la klar'a'j kaj agrabl'a'j vibr'o'voĉ'o'j, el la gorĝ'o de la solasi ven'as mal'agrabl'a'j, frot'iĝ'ant'a'j bru'o'j, ceter'e tro simil'a'j al tio, kio'n mi kutim'is nom'i parol'o kaj kio tiel turment'e skrap'as la orel'o'j'n. Li, Midore, foj'e stud'is tia'n mal'san'a'n solasion kaj eĉ not'is tia'n sen'artik'a'n bru'o'n, kaj li re'kon'is, ke, se cert'manier'e oni frot'as plumb'o'n kun talk'o, oni ricev'as simil'a'n son'o'n. Tio'n dir'ant'e Midore prov'is imit'i ĉi tiu'n mal'san'a'n bru'o'n kaj je mi'a grand'a surpriz'o li dir'is, sufiĉ'e kompren'ebl'e, du vort'o'j'n, kon'at'a'j'n al mi, ĉi tiu'j'n: ”histori'a material'ism'o.”
Post'e Midore rakont'is ankaŭ, ke ili jam de'long'e kon'as la kaŭz'o'n de ĉi tiu mal'san'o kaj oni pov'as help'i tre facil'e — en la solasifabriko oni el'verŝ'as la cerb'o'n de la mal'san'ul'o kaj filtr'as ĝi'n tra cert'a miks'aĵ'o al'don'ant'e cert'a'j'n re'ag'il'o'j'n. Ĉi okaz'e la putr'int'a'j materi'o'j precipit'iĝ'as kaj la okul'o'j re'ricev'as si'a'n origin'a'n klar'ec'o'n: — se la fluid'aĵ'o est'as jam tro infekt'it'a, oni simpl'e el'verŝ'as ĝi'n kaj uz'as freŝ'a'n.
—”Ĉio'n ĉi” — dir'is Midore ”mi rakont'as nur por pruv'i, kiom mi kompren'is, kio'n vi klar'ig'is; simil'a'j frenez'iĝ'o'j pov'as okaz'i kaj ankaŭ okaz'as. Mi'n surpriz'is nur, ke vi nom'is la plej grand'a'j pens'ul'o'j de la hom'ar'o ĝust'e tiu'j'n mal'san'a'j'n mens'o'j'n, kiu'j frenez'iĝ'is pri si mem. Mi konced'as ja, ke la hom'a cerb'o, fabrik'at'a kaj liver'at'a de ne'kon'at'a maŝin'ist'o, kaj eĉ en ne perfekt'a, primitiv'a stat'o, dev'as atend'i mult'a'j'n jar'o'j'n (se mi bon'e kompren'is), ĝis
ĝi evolu'as almenaŭ tiom, ke oni pov'u ĝi'n uz'i: ĝust'e pro ĉi tiu mir'ind'a ec'o ĝi neces'e tra'viv'as tia'j'n evolu'epok'o'j'n, kiam, ĉar ĝi mem est'as ankoraŭ ne'perfekt'a, est'as ne'perfekt'a ankaŭ tio, kio'n ĝi el'pens'as aŭ produkt'as. Ĉiu'okaz'e, se ni supoz'as, ke vi dir'is la ver'o'n asert'ant'e, ke ankaŭ vi aspir'as al la kompren'o de la ekster'a mond'o: mi dev'as rigard'i la hom'a'n mens'o'n ia krud'a vitr'o, el kiu oni vol'as far'i lupe'o'n. Por ating'i tio'n, ni dev'as filtr'i kaj pur'ig'i la fluid'a'n materi'o'n de la vitr'o, ĝis ĝi far'ig'as perfekt'e tra'vid'ebl'a, por ke ni pov'u vid'i tra ĝi la objekt'o'n pli'grand'ig'ot'a'n. Vi ne far'as tio'n, sed tut'e kontraŭ'e, en la fluid'aĵ'o'n vi met'as ĉia'spec'a'j'n ne'tra'vid'ebl'a'j'n krud'a'j'n aĵ'o'j'n, kiel konsci'o, mem'kon'o, mem'koncept'o, por ke ĝi est'u pli obskur'a kaj pli kompakt'a, vi tim'as, ke la plen'e tra'vid'ebl'a cerb'o tut'e mal'aper'os tra'las'ant'e la radi'o'j'n, ĉar ĝi ne est'os vid'ebl'a, sam'e kiel la vitr'o. Sed ĉi tiu tim'o est'as ja tut'e ne'motiv'it'a, ĉar la ĉe'est'o'n kaj perfekt'ec'o'n de la lupe'o mi re'kon'as ĝust'e el tio, ke ĝi klar'e kaj hel'e vid'ebl'ig'as por mi la ekster'a'n mond'o'n.”
Antaŭ ol parol'i pri ĉi tio, Midore foj'e demand'is mi'n: kiel mi, organik'a, ter'a hom'o, pov'is lern'i ili'a'n lingv'o'n. Mi rakont'is al li, ke ankaŭ ni kon'as la muzik'o'n, sed ni neniam rev'is pri tio, ke per muzik'a'j son'o'j oni pov'u esprim'i eĉ konkret'a'j'n pens'o'j'n. Je la demand'o, por kio ni uz'as la muzik'o'n, mi rakont'is, ke ni esprim'as ni'a'j'n sent'o'j'n per la muzik'o kaj long'e mi parol'is pri la diferenc'o, kiu en ni apart'ig'as la sent'o'n kaj la pens'o'j'n.
Li mir'is pri tio, ĉar ĉe ili la sent'o kaj la pens'o est'as unu, do li ne kompren'is, kiel ebl'as, ke ni ne rimark'as tra la esprim'it'a sent'o ankaŭ la pens'o'n, kiu nask'is ĉi tiu'n sent'o'n kaj reciprok'e. Mi rakont'is, ke ankaŭ ni kun'fand'as kelk'foj'e ĉi tiu'j'n du afer'o'j'n, rakont'ant'e ni'a'j'n pens'o'j'n kun sent'o kaj mi parol'is pri kant'o'j, kiu'j est'iĝ'as tiel, ke la parol'at'a'n tekst'o'n ni par'ig'as kun muzik'a akompan'o, melodi'o. Li tre mir'is pri tio, dir'ant'e: kiel oni pov'us tia'manier'e kompren'ebl'ig'i la klar'a'j'n kaj ĉio'n perfekt'e esprim'ant'a'j'n vort'o'j'n de la muzik'o, ke oni ili'n akompan'as per sen'artik'a'j bru'o'j; tio nur konfuz'as la kompren'o'n. Mi rimark'ig'is, ke ankaŭ ĉe ni est'as iu'j, kiu'j kred'as la muzik'o'n mem'star'a komunik'il'o, post kio en la kap'o'n de Midore ven'is la pens'o, ke ĉi tiu'j ebl'e diven'is i'o'n pri ili'a ekzist'o, aŭ ebl'e ek'frap'is ili'a'j'n orel'o'j'n kelk'a'j vort'o'j, kiu'j'n iu el'dir'is en Faremido. Mi jam preskaŭ kontraŭ'dir'is ĉi tiu'n absurd'a'n supoz'o'n, sed subit'e mi ek'memor'is pri la tre mok'it'a kaj refut'it'a ”muzik'o de la sfer'o'j”, pri kiu parol'is kelk'a'j ekzalt'it'a'j astronom'o'j de la mez'epok'o, kaj mi silent'is.
Ses'a Ĉapitr'o
La aŭtor'o ek'sci'as, kiel li ven'is en Faremidon. — La dusire, aŭ la mal'san'o de la mond'o. — Indign'o de la aŭtor'o en la nom'o de la hom'a ras'o.
La unu'a afer'o, pri kiu mi demand'is mi'a'n majstr'o'n Midore, kiam iom — fals'e kaj ne'perfekt'e — mi pen'is mi'n kompren'ig'i per ili'a lingv'o, kompren'ebl'e est'is: al kiu strang'a hazard'o mi pov'as dank'i, ke mi ven'is en Faremidon, kie kaj kiel ili trov'is mi'n?
Mi'a mastr'o rakont'is, ke ili oft'e tra'vag'ad'as la spac'o'n per pulm'o'j mov'at'a'j de elektr'a'j radi'o'j (tiel mi nom'as la motor'o'n, kiu'n ili hav'as en la supr'a part'o de si'a trunk'o), serĉ'ant'e pli pur'a'j'n kaj pli vast'a'j'n harmoni'o'j'n, kaj dum'voj'e ili tuŝ'as la atmosfer'o'n de fremd'a'j planed'o'j kaj astr'o'sistem'o'j. Li'a amik'o, Sid'o, okaz'e tuŝ'ant'e la atmosfer'o'n de la planed'o Lasomi (tiel ili nom'as la Ter'o'n), mir'e mal'kovr'is en la atmosfer'o figur'o'n, kiu ŝajn'is preskaŭ inteligent'a est'aĵ'o kaj kiu ŝveb'is en tia alt'o, kie laŭ ili'a sci'o pri Lasomi ankoraŭ neni'u materi'o aper'is. Li al'parol'is ĝi'n, sed la est'aĵ'o ne respond'is. Flug'ant'e super ĝi'n, li rimark'is du dosireojn on la intern'o de la sajris inteligenia estaio: unu ne plu mov'iĝ'is, ĝi ne est'is plu infekt'a, sed la ali'a est'is ankoraŭ tia. Ĉar la form'o de la dosire est'is interes'a kaj nov'a, Sid'o lev'is ĝi'n el la intern'o de la est'aĵ'o por port'i ĝi'n en Faremidon cel'e de mikroskop'a ekzamen'o. Ĉi tiu dosire est'us mi, ĉu ne, en kiu ili mal'kaŝ'is strang'a'j'n sign'o'j'n de intelekt'o kaj mi nun est'as stud'at'a de ili, kiel famidosire, viv'ant'a kaj inteligent'a mal'san'o.
Ĉi tiu'j'n vort'o'j'n mi aŭskult'is kun grand'a surpriz'o kaj respekt'e mi demand'is mi'a'n mastr'o'n, kio'n ili kompren'as per dosire kaj en kiu senc'o ili kred'as, ke ankaŭ mi est'us tia, aŭ kiel ili pov'is ĝis nun hav'i koncept'o'n pri est'aĵ'o'j simil'a'j al mi, konsider'e, ke ili'a est'aĵ'o tiom diferenc'as de la mi'a? Ali'part'e kio'n li kompren'as per la vort'o ”infekt'a”, ĉar, se mi bon'e kompren'is li'a'j'n vort'o'j'n, li'a amik'o erar'e opini'is la aeroplan'o'n inteligent'a est'aĵ'o kaj mi'n, kiu est'is en ĝi, li rigard'is io ali'a.
Mi'a mastr'o rakont'is, ke ili jam de'long'e kaj bon'e kon'as Lasomion, la Ter'o'n, per teleskop'o'j ili jam de'long'e kaj preciz'e esplor'is ĝi'a'n surfac'o'n kaj tie apenaŭ trov'ebl'as, kio evit'is ili'a'n atent'o'n. (Mi dev'as konstat'i, ke ĉio'kaz'e li dir'is la plen'a'n ver'o'n; post'e, foj'e ili montr'is al mi tia'n teleskop'o'n direkt'ant'e ĝi'n al la Ter'glob'o, laŭ divers'a'j al'ĝust'ig'o'j, kaj mi pov'as dir'i, ke tra la vitr'o mi pov'is akr'e disting'i ne nur la dom'o'j'n, sed eĉ la hom'o'j'n kaj ĉiu'j'n ili'a'j'n afer'o'j'n.) Ili konstat'is, ke sur Lasomi ne ekzist'as est'aĵ'o'j inteligent'a'j en faremidoa senc'o: fakt'o des pli surpriz'a, ĉar help'e de spektr'o'analiz'o ankaŭ sur Lasomi est'as mal'kovr'ebl'a'j kelk'a'j materi'o'j neces'a'j por intelekt'a'j est'aĵ'o'j, kiel fer'o, or'o, hidrarg'o kaj ankoraŭ mult'a'j ali'a'j mineral'o'j. Kontraŭ'e, jam de'long'e ili vid'as sur la Ter'o mult'a'j'n mov'iĝ'ant'a'j'n, do infekt'a'j'n dosireojn, divers'form'a'j'n kaj divers'pec'a'j'n: est'as supoz'ebl'e, ke ĉi tiu'j mal'san'ig'a'j ĝerm'o'j detru'is la viv'ebl'o'j'n de la ter'a'j solasioj, tio est'as eĉ ver'ŝajn'a, ĉar ĉie, kie ili trov'as iu'n ŝajn'e inteligent'a'n est'aĵ'o'n, kiu konsist'as el fer'o aŭ ŝtal'o kaj kiu'n mov'as elektr'o aŭ varm'o: en aŭ ĉirkaŭ ĝi flank'um'as ĉiam tut'a amas'o da dosireoj, do parazit'o'j.
Je la demand'o, kial ili opini'as ankaŭ mi'n dosire, mi'a mastr'o rid'et'ant'e alud'is tiu'j'n strang'a'j'n plant'o'j'n, kiu'j mi'n tiel surpriz'is je la tag'o de mi'a al'ven'o, kaj kiu'j'n mi nom'is hom'simil'a'j arb'o'j. Li rakont'is, ke ĉi tiu'j arb'o'j est'as spec'o'j de dosire: ili jam de'long'e veget'as kaj parazit'as en la ceter'e san'a grund'o de Faremido kaj venen'as la simpl'a'j'n kaj pur'a'j'n element'o'j'n neces'a'j'n por solasifabrikado. Ili konsist'as el strang'a miks'aĵ'o, kies natur'o'n ili'a'j ęmiistoj ankoraŭ ne kon'as, nur ĝi'a'n detru'a'n kaj mal'san'ig'a'n efik'o'n: kie aper'as tia dosire, tie ek'putr'as la materi'o, est'iĝ'as mal'bon'odor'a'j suk'o'j kaj sen'form'a juk'ant'a absces'o. Per la vort'o dosire oni kompren'as en Faremido ĝeneral'e venen'o'n, infekt'a'n materi'o'n, parazit'o'j'n: se tia est'aĵ'o ven'as inter la er'o'j'n de solasi, tie ĝi kaŭz'as konfuz'o'n kaj mal'san'o'n: dank’al Di'o ĝi est'as tre facil'e detru'ebl'a per la help'o de kelk'a'j acid'o'j: ceter'e ankaŭ ĝi mem est'as pere'em'a materi'o, mal'san'a mal'san'o, kiu si'n mem ruin'ig'as per tiu'j kolodaj kaj detru'a'j materi'o'j, kiu'j'n
ĝi produkt'as kaj dis'er'ig'as. Kiam mi, Gulliver, ven'is ĉi tie'n, ili'a unu'a task'o est'is ekzamen'i mi'n per mikroskop'o pli preciz'e, ol ili tio'n pov'is far'i por teleskop'o, kiam mi viv'is ankoraŭ sur la Ter'o: kaj ili konstat'is kun bedaŭr'o, ke esenc'e mi est'as sam'a dosire, kiu sporad'e trov'iĝ'as ankaŭ en ili'a grund'o, kaj kiu tiel mult'spec'e svarm'as sur la Ter'o. La scienc'ul'o'j de Faremido jam eĉ determin'is mi'a'n lok'o'n en la sistem'o de la mal'san'ig'a'j bakteri'o'j, kaj Sid'o, al kiu oni pov'as dank'i mi'a'n ek'trov'o'n, mi'n nom'is remisolamisidore, kio en proksim'um'a traduk'o signif'as hom'imit'a'n bacil'o'n, tia'n mal'san'o'ĝerm'o'n, kiu, est'ant'e parazit'o, al'pren'as ec'o'j'n simil'a'j'n al tiu'j de la viv'a'j, ne'organik'a'j est'aĵ'o'j, por pli'proksim'iĝ'i al ili: tiel ĝi el'ig'as ankaŭ son'o'j'n kaj ĝi produkt'as en la kap'form'a supr'a part'o tia'n materi'o'n, kies sekreci'o, la pens'o, ekster'e simil'as al ili'a'j spirit'a'j produkt'aĵ'o'j. Sed ke, sen'konsider'e al ĉi tio, mi est'as sam'a dosire, kiel la ali'a'j, tio'n pruv'as, ke en mi'a substanc'o trov'ebl'as neni'u valor'a materi'o, metal'o aŭ mineral'o: sekv'e de tio mi nepr'e est'as mal'san'o, do pere'em'a fenomen'o (est'as interes'e, ke en la lingv'o de la solasioj ĉi tiu'j du vort'o'j signif'as la sam'o'n), mal'san'o'materi'o konsum'ant'a si'n mem. Ceter'e, ankaŭ mi mem pruv'is de tiam, kiom ĝust'as ili'a supoz'o: ili observ'is, ke en cert'a part'o de la tag'o mi'n kapt'as mal'trankvil'o kaj tiam mi vizit'as tia'n faremidoanan dosireon kaj kelk'a'j'n el ĝi'a'j ŝvel'aĵ'o'j mi de'ŝir'as (li cel'is frukt'o'j'n) kaj tiu'j'n mi detru'as manĝ'ant'e plen'buŝ'e, do est'as evident'e, ke mi aparten'as al tiu'j du'a'grad'a'j est'aĵ'o'j, kiu'j nur tiel pov'as konserv'i si'a'n mal'long'daŭr'a'n viv'o'n, ke ili konsum'as organism'o'n simil'a'n al si, por ke post'e ankaŭ ili'n konsu-mu sekv'ont'a generaci'o.
Ĉio'n ĉi mi'a mastr'o rakont'is tut'e trankvil'e kaj malvar-me; est'as interes'e, ke pro strang'a hazard'o la muzik'it'a'j vort'o'j, sen'de'pend'e de ili'a senc'o, kun'fand'iĝ'is en tiel ad-mir'ind'a'n melodi'o'n, ke, kiam li fin'is la rakont'o'n per la vort'o ”generaci'o”, kvazaŭ per for'mort'ant'a akord'o: dum minut'o'j mi star'is rav'it'e kaj sen'vort'e, kun anim'o torpor'ig'it'a kaj lul'it'a en dolĉ'a'n ekscit'iĝ'o'n. Nur mal'rapid'e dis'iĝ'is tiu sorĉ'o, por ke post'e konstern'iĝ'ant'e kaj indig-nante mi memor'u pri la senc'o de la vort'o'j kaj pri la tut'a sen'sci'a kaj malic'a koncept'o, laŭ kiu li determin'is en la natur'o la lok'o'n de la hom'a ras'o, do ankaŭ tiu'n de la loĝ'ant'o'j de mi'a ador'at'a patr'uj'o. Sam'temp'e mi sent'is
ĝoj'o'n: jen, mi hav'as okaz'o'n refut'i la mal'ver'a'j'n kaj hu-miligajn fam'o'j'n dis'vast'ig'it'a'j'n pri ni kaj deklar'i la glor'o'n kaj la ĉio'super'a'n suveren'ec'o'n de ni'a ras'o. Kio est'as ĉi tiu'j maŝin'o'j, ĉi tiu'j ŝraŭb'kol'a'j kaj helic'o'kap'a'j tenajl'o'j kaj fonograf'o'j, mi pens'is fier'eg-fanfaron'e, kompar'e al la grandioz'a enigm'o de la viv'o?
Mi pet'is mi'a'n mastr'o'n pri trankvil'a aŭskult'ad'o, ĝis ni klar'e vid'os kelk'a'j'n afer'o'j'n. Mal'long'e mi resum'is ĉio'n, kio'n mi sci'as pri ĉi tiu demand'o: mi komenc'is per Adamo kaj Eva, sed moder'e, mi klopod'is de'ten'i mi'n de tro'long'em'o: ĉie laŭ la indik'o'j de la modern'a'j natur'scienc'o'j.
Mi rakont'is, kiel dezert'a kaj sen'viv'a est'is la glob'o, antaŭ ol aper'is sur ĝi la Viv'o — mi pri'skrib'is pre'histori'a'n pejzaĝ'o'n — kun lum'o'j fosfor'ant'a'j en la mal'varm'iĝ'ant'a'j vapor'o'j; aglomer'iĝ'ant'a'j, ne'form'it'a'j metal'o'j kaj mineral'o'j bunt'e rul'iĝ'as sub la kupr'o'kolor'a firmament'o, krater'o'j ŝpruc'ig'as la fajr'o'n kaj blank'a'j fum'nub'o'j puŝ'ig'as en la alt'o'n. Post'o ĉio ĉi trankvil'iĝ'as, blank'a'j akv'o'j kovr'as la ter'o'n, rid'et'e bril'as la ard'a sun'o kaj en la mal'profund'o de la akv'o'j mal'rapid'e ek'mov'iĝ'as io. Strang'a'j, nov'a'j form'o'j si'n montr'as, la Viv'o aper'is sur la Ter'o. Ĝi prov'as prosper'i dum jar'mil'o'j en cent kaj cent divers'a'j form'o'j:
ĝi al'pren'as la form'o'n de fiŝ'o, post'e ĝi al'glu'as al si flug'il'o'j'n kaj lev'iĝ'as en la aer'o'n, jen ĝi hav'as dek pied'o'j'n kaj mult'a'j'n buŝ'o'j'n, jen ĝi long'ig'as si'a'n kol'o'n por ating'i la frukt'o'n de la palm'o'j, jen ĝi kresk'ig'as akr'a'n fos'il'o'n antaŭ si'a'n buŝ'o'n, por el'fos'i si'a'n nutr'aĵ'o'n el la polv'o de la ter'o. Ĝi kresk'ig'as grand'eg'a'n korp'o'n por nask'i amas'o'n da id'o'j, foj'e raz'il'akr'a'j'n dent'o'j'n por defend'i si'n kaj konserv'i si'a'n ras'o'n. Fin'e, post long'a eksperiment'ad'o, ĝi en'pens'iĝ'as antaŭ unu form'o: ĝi est'as kvar'man'a, falt'vizaĝ'a animal'o, kun mal'trankvil'e turn'iĝ'ant'a'j okul'glob'o'j sub hirt'a'j brov'o'j. En la mal'antaŭ'a part'o de ĝi'a kap'o est'as la cerb'o, la organ'o de la instinkt'o, kiu mov'as ĝi'a'j'n membr'o'j'n kaj plen'um'as ĉio'n, kio est'as neces'a, por ke ni'a pra'ul'o, la simi'o, rest'u en viv'o: se la best'o kapt'as al si'a'j okul'o'j, ĝi ferm'as ili'n, eĉ sen propr'a vol'o. La viv'o elekt'as ĉi tiu'n best'o'n por kre'i el ĝi i'o'n perfekt'a'n. Oni dev'as evolu'ig'i la organ'o'n de la instinkt'o, por ke tio, kio est'is ĝis nun sen'konsci'a kaj meąnika, far'iĝ'u konsci'a kaj si'n'kon'ant'a. Kelk'a'j jar'mil'o'j, kaj la labor'o sukces'as: en ja kav'o de la krani'o mal'rapid'e ek'evolu'as la nov'a organ'o: la organ'o de la Konsci'o, kiu kompren'as la ekster'a'j'n kaj intern'a'j'n fenomen'o'j'n kaj kiu konform'iĝ'as al tiu'j ne en sonĝ'simil'a ne'sci'o, sed ĉe la lum'ĵet'ant'a torĉ'o de la intelekt'o kaj vol'o. Kaj jen est'as antaŭ ni la hom'o, la Konsci'a Viv'o, kiu sent'as ĉiu'n ĝoj'o'n de la ekzist'o kaj sub'jug'as la fort'o'j'n, kiu'j kaŝ'iĝ'as en la krud'a kaj stult'a materi'o, por far'i la viv'o'n de la individu'o plej bel'a kaj plej feliĉ'a kaj por ĝoj'kri'i al la blu'a kaj for'a ĉiel'o kaj al la lev'iĝ'ant'a sun'o!
Mi'a mastr'o atent'e aŭskult'is mi'n, mi rimark'is, ke precip'e la unu'a part'o de mi'a parol'o li'n interes'is, kvankam mi prepar'is la efekt'o'n prefer'e por la fin'o. Tim'ant'e, ke li ebl'e ne bon'e kompren'is mi'n, mi vol'is prezent'i la detal'o'j'n, sed li sign'o'far'is kaj post'e el li'a'j vort'o'j mi vid'is kun mir'o, ke li kapt'is la esenc'o'n de mi'a'j vort'o'j en plej profund'a senc'o, kaj dum kelk'a'j minut'o'j li vid'is klar'e la tut'a'n demand'o'n, por kies kompren'o ni bezon'is kelk'a'j'n jar'mil'o'j'n. Mi prov'as mal'long'e ros'um'i li'a'n respond'o'n el la sekv'ant'a ĉapitr'o.
Sep'a Ĉapitr'o
La Ter'glob'o kiel solasi. — La mal'san'a mond'o. —
Midore mal'trankvil'iĝ'as pro la viv'o de la Ter'o. La konsci'o kaj la instinkt'o, du'kap'a monstr'o.
La super'ec'o kaj la cert'ec'o, per kiu'j Midore — respond'e al mi'a'j vort'o'j — parol'is pri la histori'o de la hom'ar'o, surpriz'is mi'n mi'n ĉe la unu'a'j vort'o'j. Baldaŭ mi dev'is re'kon'i, ke ili kon'as ĉi tiu'n histori'o'n el ĝi'a'j ekster'a'j fenomen'o'j sam'e bon'e, kiel mi, eĉ, ŝajn'as, ke pli bon'e ol mi. Mi vol'us mal'long'e resum'i la mir'ind'a'n ek'kon'o'n, kiu'n li'a'j klar'ig'o'j rivel'is al mi'a mir'konstern'it'a mens'o.
Mi menci'is jam, ke la solasioj dispon'as pri teleskop'o'j, per kies help'o ili de kelk'a'j dek'mil jar'o'j observ'as la viv'o'n de ni'a planed'o Ter'o, ĝis la plej bagatel'a detal'o, kiel ni observ'as akv'o'gut'o'n per ni'a'j mikroskop'o'j. Kun mir'o mi ek'sci'is nun el la vort'o'j de Midore, ke ili rigard'as la Ter'planed'o'n simpl'e kiel primitiv'a'n, regres'int'a'n, degener'int'a'n, mal'san'a'n solasion, kiel est'aĵ'o'n, ne'organik'e viv'ant'a'n, simil'a'n al ili mem, el kiu est'us de'ven'int'a'j samtiaj solasioj, kia'j ili est'as, sed kiu'n proksim'um'e antaŭ ses'dek'mil jar'o'j atak'is mal'san'o nom'at'a dosifare, parazit'o'j nom'at'a'j dosire, kiu'j'n ni nom'as hom'o kaj best'o kaj kiu'j trov'iĝ'as mal'oft'e, sporad'e ankaŭ ĉe ili. Sed la kompat'ind'a'n solasion, kiu nom'iĝ'as Ter'o, ili tiel tra'svarm'is, ke ĝi tut'e kripl'iĝ'is kaj ĝi'a san'iĝ'o pov'as daŭr'i ankoraŭ long'temp'e. Li, Midore, kiu viv'as en Faremido jam de sep'dek'mil jar'o'j en la sam'a struktur'o, observ'is de'komenc'e la tut'a'n procez'o'n; li vid'is, kiel nask'iĝ'is la mal'san'o kaj kiel ĝi evolu'is. Vid'ant'e, ke mi'n interes'as la afer'o, kaj rimark'int'e el mi'a'j vort'o'j, ke mi eĉ hav'as i'a'n pal'a'n koncept'o'n pri la okaz'aĵ'o'j, volont'e li rakont'os al mi si'a'j'n spert'o'j'n, ĉar eĉ se mi est'as simpl'a dosire, ne mal'help'as cert'a'grad'a'n kompren'o'n de la afer'o'j: ja en la unu'a'j monat'o'j jam sukces'is al ili lok'i en mi'a cerb'o cert'a'j'n ne'organik'a'j'n substanc'o'j'n, kiu'j ĝi'n jam mult'e kurac'is. Ceter'e tio est'as eksperiment'a demand'o, kiu'n mi post'e kompren'os.
Post'e Midore rakont'is, ke li mem observ'as la solasion nom'at'a Ter'o fakt'e de preskaŭ ses'dek'mil jar'o'j, ĉar tiu ĉi demand'o li'n interes'is kaj li konjekt'is, ke tie est'as io mis'a. La organ'o'j de la Ter'o: mont'o'j, fajr'o'j, akv'o'j, evolu'is bel'e dum iom da temp'o. Sed en cert'a temp'o li rimark'is kun bedaŭr'o, ke en unu el ĝi'a'j mult'nombr'a'j val'o'j nask'iĝ'as tut'e et'a'j dosireoj. Kiam mi demand'is, Midore preciz'e difin'is tiu'n lok'o'n kaj el li'a'j vort'o'j mi re'kon'is la region'o'n de Ganges kaj Eŭfrates.) Ver'ŝajn'e mal'mult'e da varm'o kaj elektr'o est'is en tiu lok'o. (Ĉar mi dev'as sci'i, ke la varmokaj elektr'o, lum'o kaj son'o est'as por la solasi la sam'o, kiel por ni la sang'o.) La mal'san'o rapid'e dis'vast'iĝ'is kaj iom post iom kovr'is la tut'a'n teritori'o'n, kiu'n mi nom'as Azi'o, li: la ventr'o de la Ter'o. Tiu'temp'e la solasi nom'at'a Ter'o est'is ankoraŭ sufiĉ'e san'a por pov'i inter'rilat'iĝ'i kun li per son'o'j: ĝi plend'is pro si'a mal'san'o kaj li, Midore, konsil'is al ĝi, ke ĝi direkt'u iom da varm'o en la mal'san'a'n lok'o'n, ĉar ili ambaŭ rapid'e re'kon'is, ke la dosire est'as tre mizer'a kaj sen'pov'a parazit'o, kiu'n apenaŭ kelk'grad'a temperatur'alt'ig'o, apenaŭ ok'dek aŭ cent grad'o'j, mort'ig'as, eksterm'as.
Sed la Ter'o neglekt'is la afer'o'n kaj la mal'san'o, kiu'n mi nom'is Viv'o, pli kaj pli dis'vast'iĝ'is. Est'as interes'e, ke foj'e li, Midore, vol'is help'i al ĝi kaj el aparat'o far'it'a por tiu cel'o li send'is radi'o'j'n sur la korp'o'n de la Ter'o por ĝi'n kurac'i, la radi'o'j el'ig'is varm'eg'a'n akv'o'n el la mal'san'a korp'o kaj la dosireoj, la bakteri'o'j milion'op'e pere'is en tiu akv'o. Jam ŝajn'is, ke li sukces'is ili'n tut'e eksterm'i kaj kurac'i la kompat'ind'a'n solasikunulon. Tiu'temp'e li tre serioz'e okup'ig'is pri ĉi tiu demand'o kaj per help'o de cert'a'j lens'o'j li observ'is la natur'o'n kaj kondut'o'n de la dosireoj kaj ili'a'j'n viv'kondiĉ'o'j'n, ĉar nur tia'manier'e li pov'is pens'i pri definitiv'a eksterm'o de la tut'a mal'san'ig'a ras'o. Kiam la varm'eg'a akv'o komenc'is ŝpruc'i, la dosireoj terur'iĝ'int'e rifuĝ'is kaj kur'is sur la surfac'o de la Ter'o; tiam ili est'is en tiu grad'o de si'a evolu'o, kiu'n mi nom'is Pra'hom'o aŭ Pra'simi'o, do Instinktestaĵo. Nu — dir'is Midore ironi'e — tiu'j Pra'hom'o'j kondut'is tre strang'e je la efik'o de la varm'eg'a akv'o. Tiu, kiu ne pere'is tuj, kur'is en la kamp'o'j'n — li ankoraŭ bon'e re'memor'as ili'n — kaj tie ili tumult'is ve'ant'a'j kaj terur'it'a'j. Ankoraŭ est'as klar'a antaŭ li la tut'a bild'o, kia li ĝi'n observ'is tra la mikroskop'o: el amas'o da kirl'iĝ'ant'a'j kaj sufok'iĝ'ant'a'j dosireoj ili'n apart'ig'is fort'e evolu'int'a ekzempler'o, ĝi kur'is flank'e'n, post'e ĝi subit'e ek'lev'is si'a'j'n palp'il'o'j'n aŭ brak'o'j'n kaj montr'is supr'e'n, al tiu direkt'o, de kie li, Midore, send'is al ili la detru'ant'a'j'n radi'o'j'n kaj de kie li rigard'is ili'n tra la mikroskop'o. Jes, li montr'is rekt'e al la okul'o'j de Midore kaj tiam ankaŭ la ceter'a'j turn'iĝ'is tie'n, post'e ili fal'is sur la ter'o'n kaj kri'ad'is al li i'o'n genu'ant'e, kun supr'e'n'lev'it'a'j brak'o'j. Tiam sub ili erupci'is varm'eg'a akv'o kaj ili ĉiu'j pere'is. Post'e li pli oft'e observ'is ĉi tiu'n kutim'o'n de la dosireoj, ke kelk'foj'e, kelk'a'j'n minut'o'j'n antaŭ si'a pere'o, ili subit'e supr'e'n'lev'as si'a'j'n vizaĝ'o'j'n tiu'direkt'e'n, kie la solasioj loĝ'as, kvazaŭ atend'ant'e help'o'n de tie, de kie ven'as tiu pere'o.
Post'e Midore rimark'ig'is, ke post iom da temp'o li ĉes'ig'is ĉi tiu'n manier'o'n de kurac'ad'o. Nom'e, li re'kon'is, ke
ĝi tut'e ne est'as neces'a: li ripet'as, ke la dosire est'as mal'san'a mal'san'o, kiu si'n mem pere'ig'as per la help'o de tiu organ'o, kiu hav'as si'a'n sid'ej'o'n kutim'e en ia supr'a part'o de la best'o, en la kap'o, kaj kiu'n mi nom'is instinkt'o.
Est'as do plej bon'e, se oni atend'as, ĝis la mal'san'o ĉes'as per si mem: oni atend'as, ĝis la dosireoj kovr'os la tut'a'n Ter'o'n kaj en korp'a senc'o plen'e evolu'os, tiam, laŭ la spert'o, la organ'o de la instinkt'o ja aranĝ'os mem la ceter'o'n: la dosireoj atak'os unu la ali'a'n, unu en la ali'a si'n mem, kaj komenc'ig'os la pere'o, la mort'o de la mal'san'o.
Mal'kovr'iĝ'is, ke la dosireoj vol'as sub'ten'i si'a'n viv'o'n tia'manier'e, ke ili manĝ'as unu la ali'a'n, en cent'spec'a form'o; el tio evident'as, ke la tut'a afer'o ne pov'as long'e daŭr'i, ĉar dev'as pere'i ĉiu aparat'o, kiu pren'as la materi'o'n neces'a'n por si'a viv'o tie el'ekster'e, el mond'o al si ne'simil'a, trans'form'ant'e ĝi'n por si'a'j cel'o'j, sed kiu el'intern'e, el si mem, konsum'as ĝi'n de'nov'e kaj de'nov'e. Ĉu ne, la boat'o'n oni ne pov'as antaŭ'e'n'mov'i el'intern'e, nur se om apog'as si'n al la akv'o ekster'e, per help'o de rem'il'o'j; ankaŭ la boat'o de la viv'o halt'as, se ĝi ne hav'as rem'il'o'j'n, kiu'j merg'as si'a'j'n plat'o'j'n en la real'a'n est'o'n. Ali'vort'e: la mal'trankvil'o de Midore, ke la parazit'a'j dosireoj pere'ig'os la kompat'ind'a'n Ter'o'n, manĝ'os ĝi'n kaj tiel triumf'os super ĝi, pruv'iĝ'is tro'ig'it'a: la dosireoj uz'is la Ter'o'n nur por el'iĝ'i el ĝi kaj post'e, dank’al la organ'o de la instinkt'o, ili atak'is unu la ali'a'n.
Ro li est'is tut'e trankvil'a pri la sort'o de si'a sufer'ant'a solasikunulo Ter'o; li antaŭ'sci'is, ke la dosireoj, kiel ajn ili obsed'as ĝi'a'n korp'o'n dum iom da temp'o, cert'e fin'e pere'os kaj la Ter'o re'san'iĝ'os. Est'as ver'e — li dev'as konfes'i —, ke est'is temp'o, kiam li serioz'e tim'is kaj kred'is, ke la mal'san'o iĝ'as serioz'a kaj fatal'a: tio est'is cert'e en la temp'o, kiam laŭ mi'a'j vort'o'j en la cerb'o de la dosire, kiu'n mi nom'is hom'o, subit'e ek'evolu'is nov'a organ'o, tiu, kiu'n mi nom'is organ'o de konsci'o. Ĉi tiu organ'o ver'e pov'is est'i danĝer'a por la Ter'o, ĉar per ĝi'a help'o la dosire nom'at'a hom'o re'kon'is, ke la rimed'o por rest'i viv'ant'a ne est'as tio ke la viv'o detru'as si'n mem, sed, ke ĝi pri'labor'as la materi'o'n neces'a'n por viv'o per ĉiu si'a kapabl'o, fort'o kaj vol'o el la ne'organik'a Ter'o kaj kre'as el ĝi perfekt'aĵ'o'n. Ĉi tiu organ'o evolu'is en la cerb'o, intern'e de la organ'o de la instinkt'o; oni pov'is tim'i, ke ĝi plen'e evolu'os, ke ĝi sub'prem'os, kaj super'flu'ig'ant'e definitiv'e for'ig'os la organ'o'n de la instinkt'o, okup'os ties lok'o'n, ek'kon'os la esenc'o'n de la ekzist'o kaj kompren'ant'e la ne'perfekt'ec'o'n kaj la putr'em'o'n de la organik'a korp'o, ĝi substitu'os tio'n per la ne'organik'a, daŭr'a, ne'pere'em'a materi'o de la solasi kaj fin'e ĝi venk'os la mort'o'n, ali'vort'e ĝi ĉes'os est'i mal'san'o, do efemer'a fenomen'o.
Oni dev'is serioz'e tim'i tio'n; labor'o komenc'iĝ'is per la help'o de la konsci'o, ili komenc'is bor'i, skulpt'i la Ter'o'n, ili komenc'is uz'i ties sang'o'n: varm'o'n kaj elektr'o'n, kaj la dosire ĉiam pli kaj pli fort'iĝ'is. Jen, fin'e el la dur'a materi'o ĝi jam pov'is konstru'i por si ankaŭ flug'il'o'j'n, tiel ke ĝi danĝer'e komenc'is simil'i — et'a, mal'grand'a verm'o, kia ĝi est'is — al la sen'mort'a'j solasioj. ”Mi dir'as,” al'don'is Midore, ”ke dum cert'a temp'o mi serioz'e mal'trankvil'is, ke per la help'o de la konsci'o ĝi triumf'os super materi'o kaj mort'o, sed post'e foj'e mi preciz'e ekzamen'is la et'a'n korp'o'n de la dosiro, mi ĝi'n mal'ferm'is per help'o de tenajl'o'j kaj tra lupe'o mi observ'is la danĝer'a'n, et'a'n cerb'o'n, kaj tiam mi trankvil'iĝ'is. Mi'a supoz'o, ke la organ'o de la konsci'o eksterm'is tiu'n de la instinkt'o, pruv'iĝ'is fals'a. En la ne'perfekt'a cerb'o de la et'a est'aĵ'o est'as ne'kurac'ebl'a, organ'a difekt'o, ne'kurac'ebl'a organ'a mal'san'o. Ĉi tiu ras'o ne pov'as si'n viv'ten'i, ĝi dev'os pere'i, ĝi sufer'as pro mort'a, organ'a mal'san'o, kiu pli'mal'pli'fru'e fin'os la tut'a'n ras'o'n. Ĉu vi sci'as, kio okaz'is? La organ'o de la konsci'o, kiu
ĝerm'is el la instinkt'o kaj kies rol'o est'us, ke evolu'ont'e ĝi okup'u la lok'o'n de la instinkt'o: ĉi tiu organ'o pro ia stult'a hazard'o glit'is el la instinkt'o, komenc'is apart'e kresk'i en la antaŭ'a part'o de la cerb'o, kaj kontraŭ'flank'e al ĝi, en la post'a segment'o de la cerb'o, sen'embaras'e kaj trankvil'e plu evolu'is ankaŭ la instinkt'o. Ĉu vi sci'as, kio est'as tio?
La kurac'ist'o'j ĝi'n nom'as: graved'o ekster'uter'a, pro kio pere'as kaj la patr'in'o kaj la infan'o. Du organ'o'j, en la serv'o de ĝust'e kontraŭ'a'j cel'o'j, unu serĉ'as la viv'o'n, la ali'a la mort'o'n. Pro ĉi tiu difekt'o ĉiu hom'o est'as du'kap'a monstr'o, ĝi dev'as pere'i tuj, se la du du'on'segment'o'j, tiu de la instinkt'o kaj tiu de la konsci'o, je cert'a evolu'grad'o kun'prem'iĝ'os kaj sufok'os unu la ali'a'n, kvazaŭ du gren'ĝerm'o'j, kiu'j fal'is en la sam'a'n sulk'o'n. Du man'o'j, unu konstru'as, la ali'a detru'as, unu si'n kroĉ'as por ne est'i for'port'at'a de uragan'o, la ali'a ŝir'as la ŝnur'o'n de la ankr'o, unu kovr'as si'a'n korp'o'n por ne frost'iĝ'i, la ali'a ĝi'n mal'kovr'as!«
Ĉe tiu'j vort'o'j Midore met'is antaŭ mi'n strang'a'n, oval'form'a'n objekt'o'n, sub vitr'o ek'bril'is verd'viol'a lum'o. Komenc'e mi vid'is tra la lum'o nur i'a'n nub'a'n krepusk'o'n, post'e mi rimark'is vast'a'n, profund'a'n kamp'o'n en sen'fin'a mal'proksim'o, sed klar'e kaj hel'e. Minut'o'j pas'is, ĝis mi pov'is re'kon'i; ĝi est'is la Balt'a Mar'o, de kie mi ek'ir'is per hidroplan'o antaŭ unu jar'o. Mi vid'is angl'a'j'n kaj german'a'j'n ŝip'o'j'n, est'is batal'o. El la alt'o mi pov'is vid'i ĝis la fund'o de la mar'o: ĵus sub'akv'iĝ'is unu el ni'a'j grand'a'j ŝip'o'j, traf'it'a de torped'o, ĝi mal'rapid'e mal'aper'is sub la verd'a tapiŝ'o kaj balanc'ig'ant'e sink'is silent'e, kvazaŭ pez'a vezik'o, post'e ĝi ek'sid'is sur la bril'a sabl'o.
Ok'a Ĉapitr'o
La aŭtor'o ekskuz'as si'n, ĉar nur skiz'a'n bild'o'n li pov'is don'i pri si'a grand'signif'a vojaĝ'o. — Li'a mastr'o port'as la aŭtor'o'n sur mont'o'n, kie mir'ind'a'j ek'kon'o'j li'n konstern'as. — La aŭtor'o re'ven'as en si'a'n patr'uj'o'n haj trov'as si'a'n famili'o'n en bon'a san'o.
Mi pov'us plen'ig'i volum'o'j'n kaj kompon'i cent muzik'verk'o'j'n pri tio, kio'n mi lern'is en Faremido, sed ĝi far'iĝ'is nur mal'long'a skiz'o, kiu'n mi apenaŭ tuŝ'os plu. La instru'o'n, kiu'n mi tie ek'kapt'is en vent'o kaj uragan'o, en la sen'korp'a muzik'o de la varm'o kaj elektr'o, mi ne pov'as klar'ig'i en ĝi'a definitiv'a ver'o ĉi tie sur la Ter'o, ĉar tiu sol'a lingv'o, per kiu mi pov'us ĝi'n esprim'i, ĉe ni est'as nur balbut'o fremd'a kaj ne'kompren'ebl'a, kiu'n ni nom'as la mistik'o de la muzik'o kaj kiu'n ni konjekt'as nur tiel kaj tiom, kiom la dorm'ant'o la parol'o'n de tiu'j, kiu'j star'as apud li'a lit'o. La memor'o de mi'a vojaĝ'o en Faremido, rakont'it'a en vort'o'j, do rest'a konfuz'a kaj taŭz'it'a fragment'o, modest'a sign'et'o, fulg'a steloplito en muze'o, por anonc'i al tiu, kiu kuraĝ'as kred'i, ke est'is hom'o, kiu ir'is sur la bord'o'j de tiu stel'o.
Per kelk'a'j vort'o'j — prefer'e por mi mem — mi not'u do mi'a'n last'a'n tag'o'n en Faremido kaj la manier'o'n de mi'a re'ven'o sur la Ter'o'n.
Iu'n tag'o'n mi'a mastr'o, Midore, mi'n kun'port'is sur alt'a'n mont'o'n kaj mi'n sid'ig'is apud si'n. Kie'n ajn mi rigard'is, sen'fin'a mar'o etend'ig'is en la mal'proksim'o: mar'o, kiu ne hav'as horizont'o'n, sed ĉirkaŭ'e ĝi fand'ig'as kun la ĉiel'o, kvazaŭ la mont'o, sur kiu ni sid'is, lev'iĝ'us sol'a el la sen'fin'a spac'o.
Tie sid'ant'e apud mi'a mastr'o mi re'e sent'is, kio'n mi sent'is la unu'a'n foj'o'n, kiam mi ek'vid'is li'n sur la ter'o de Faremido: la plezur'o'n de sen'fin'a Bel'o, kiu'n sent'as la art'ist'o skulpt'ant'e si'a'n am'at'in'o'n el karn'o kaj sang'o, en marmor'o'n pli etern'a'n ol karn'o kaj sang'o kaj pli ind'a'n al ŝi'a bel'ec'o. Tiam mi'n kapt'is strang'a, ne turment'a, prefer'e bon'ven'a trist'o. Mi pri'pens'is ĉio'n, kio'n Midore dir'is al mi pri la Organik'a Viv'o kiel pri mal'san'o kaj mi ne vol'is plu disput'i kun li. Mi memor'is pri mizer'o, sufer'o, mal'san'o, murd'o, stertor'o kaj mort'o, sang'o kaj sibl'o, terur'o kaj mal'lum'o, embusk'o kaj mensog'o, dezir'o'j kontraŭ'dir'a'j inter si kaj mis'aŭgur'a'j, pri tiu konfuz'a kaj absurd'a panoram'o, kiu'n ĉe ni ĉiu scienc'o nom'is histori'o de la Viv'o. Kaj se post ĉio ĉi mi rigard'is en la vizaĝ'o'n de Midore, kiu laŭ ni'a ter'a sci'o est'is el mort'a kaj sen'viv'a materi'o, el or'o kaj mal'varm'a'j ŝton'o'j, kaj el kiu, jen, radi'is al mi la plej bel'a ritm'o, la plej cel'konsci'a mov'o, la plej bril'a lum'o, la plej pur'a varm'o, la plej dolĉ'a son'o: klar'e mi dev'is sent'i, ke mi erar'is kaj kun mi la tut'a hom'a intelekt'o. Tiam mi ek'plor'eg'is kaj balbut'e mi konfes'is al Midore mi'a'j'n dub'o'j'n kaj mi'a'n konvert'iĝ'o'n, sur'genu'e mi pet'eg'is li'n, ke li sav'u mi'n de mi'a sen'valor'a kaj stult'a viv'o, kiu est'as nur'a mal'san'o kaj balast'o, sam'e por ali'a'j kiel por mi mem.
Mal'esper'e mi kri'ad'is, ke mi ne vol'as far'iĝ'i simil'a al tiu'j dolor'a'j, sek'iĝ'int'a'j arb'o'j, tie apud la land'voj'o, kiam pere'os la mal'san'a viv'o sur la Ter'o kaj ek'reg'os la ver'a leĝ'o de ekzist'o: varm'o kaj energi'o, magnet'o kaj lum'o.
Mi memor'ig'is li'n, ke ankaŭ mi'a kripl'a kaj mal'san'a korp'o en'hav'as pur'a'j'n, nobl'a'j'n materi'o'j'n, kvarc'o'n kaj karb'o'n kaj akv'o'n, li do pere'ig'u, brul'ig'u, en retort'o trafiltru mi'n, li ekstrakt'u el mi la valor'aĵ'o'n kaj uz'u ĝi'n, kiel li pov'as, por far'i el ĝi okul'o'j'n aŭ buŝ'o'n aŭ orel'o'j'n de iu solasi; la rest'aĵ'o'n li jet'u al la vent'o, ke ĝi neniam plu unu'iĝ'u. Aŭ, se li tio'n ne far'os, li al'don'u al mi i'o'n, ban'u mi'n en io, pro kio mi rigid'iĝ'os kaj iĝ'os ŝton'o (ili ja ĉio'n sci'as kaj ĉio'n kompren'as: ili jam viv'as de mult'a'j milion'o'j da jar'o'j kaj la natur'o ne plu hav'as sekret'o'j'n antaŭ ili) kaj mi ne dev'os mort'i sufer'tortur'e, per turment'o de turment'o'j pun'it'a pro tio, ke mi nask'iĝ'is.
Midore rid'et'is kaj en si'a bon'anim'a kaj trankvil'a manier'o li atent'ig'is mi'n, kiel erar'e mi esprim'is mi'n dir'ant'e, ke ili solv'is ĉiu'j'n sekret'o'j'n de la natur'o. La solasi ne bezon'as tio'n, ĉar la solasi mem est'as la sekret'o de la natur'o, li est'as mem la natur'o. Est'as ver'e, ke por la kompren'o de tio mi fakt'e bezon'us ili'a'n intelekt'o'n, kiu est'as el pur'a kaj tra'vid'ebl'a, senŝanga materi'o, kaj kiu'n mov'as sen'per'a'j fort'o'j, kaj ne mi'a'n haladz'ant'a'n cerb'o'n, mov'at'a'n de sang'o, matur'a'n por ĉiu putr'o kaj pere'o. Koncern'e mi'a'n dezir'o'n pri la san'ig'o de mi'a korp'o kaj pri ĝi'a uz'o por io: ĉi tiu dezir'o est'as tre logik'a kaj just'a kaj li vid'as el ĝi, ke mi komenc'as konjekt'i i'o'n el la esenc'o de la Ekzist'o. Eĉ, oni pov'as parol'i pri la afer'o, ĝi est'us ja simpl'a ęmia procez'o; oni dev'us aplik'i re'ag'il'o'j'n, filtr'il'o'j'n kaj fand'forn'o'j'n, en kiu'j ek'ir'as la procez'o de oksidacio. Tamen, mi'a korp'o en si'a hodiaŭ'a form'o ankoraŭ ne matur'iĝ'is por tio; se li nun far'us tia'n labor'o'n pri mi, li kaŭz'us al mi super'flu'a'j'n dolor'o'j'n kaj tio ne est'as bezon'at'a, konsider'e ke post mal'long'a temp'o, kio'n ni nom'as dek'du'dek jar'o'j, ĉi tiu procez'o ja komenc'iĝ'os en mi per si meni kaj mi ne dev'os pro ĝi sufer'i. Li pov'as tuj pruv'i, kia'j'n konfuz'o'j'n kaj turment'o'j'n kaŭz'us nun ĉi tiu procez'o: li ĉe'hav'as fluid'o'n, post kies injekt'o en mi'a'n oblong'a'n medol'o'n, mi'a mens'o klar'iĝ'os iom por kelk'a'j minut'o'j kaj mi'a'j sens'o'j iom pli klar'e percept'os la fenomen'o'j'n.
Midore pren'is vitr'a'n injekt'il'o'n kaj ĝi'n pik'is en mi'a'n kol'o'n; mi sent'is, kiel penetr'as la mal'varm'a fluid'o en mi'a'j'n vejn'o'j'n. Por kelk'a'j moment'o'j la mond'o antaŭ mi iĝ'is mal'lum'a, post'e mi vek'iĝ'is je muzik'o ĉiam pli kaj pli laŭt'a kaj triumf'a. Ver'e nur tre konfuz'a'n bild'o'n mi pov'as don'i en vort'o'j pri tio, kio'n mi tra'viv'is dum tiu'j kelk'a'j minut'o'j. Tio est'is muzik'o de muzik'il'o'j mult'spec'a'j, akr'e diferenc'a'j una de la ali'a kaj tamen kun'fand'iĝ'ant'a'j; post'e Midore eĉ montr'is al mi la unu'op'a'j'n muzik'il'o'j'n kaj dum tiu'j kelk'a'j minut'o'j mi vid'is i'o'n, kies vid'o ĝis nun ankoraŭ ne est'is don'it'a al hom'a'j okul'o'j. Mi vid'is la varm'o'n ĉirkaŭ'flu'i en kolor'a kaj ond'ant'a river'et'o kaj kovr'i mi'a'n korp'o'n, mi vid'is la lum'o'n, kiu proksim'iĝ'is salt'ant'e de unu objekt'o al la ali'a; mi vid'is la magnet'a'n fort'o'n, kiel la korp'o'j el'ŝpruc'ig'is anten'o'j'n kaj pint'o'j'n, palp'is, ek'kapt'is unu la ali'a'n, ek'ir'is unu al la ali'a. Sed pli grav'e ol ĉio ĉi, kio'n mi tiam kompren'is per mi'a'j sent'o'j, est'is ke ĉio, kio'n mi vid'as per mi'a'j okul'o'j, viv'is en mi ankaŭ ĝis nun, en mi kaj en ĉiu hom'o, tra mil'jar'o'j; ke ĝi est'is tiu man'e palp'ebl'a kaj simpl'a mond'o, kiu'n ni nom'is ne'esprim'ebl'a kaj Transcend'a kaj Super'hom'a, kvankam
ĝi est'is en kaj ĉirkaŭ ni, nur ni'a'j sent'organ'o'j, la obtuz'a'j kaj ne'perfekt'a'j instrument'o'j ne don'is imag'o'n pri ili al ni'a mens'o. Kiel iu, palp'ad'int'e en la mal'lum'o kaj ek'vid'int'e la sun'o'n, genu'fal'as kaj nom'as ĝi'n di'o, tiel ni nom'is di'o la est'aĵ'o'n, kiu jen, ĉi tie star'is antaŭ mi kaj kiu ne est'as ali'o ol kio mi dev'us est'i, se mi est'us ven'int'a en bon'a'j'n man'o'j'n; kaj kio mi dev'os iĝ'i, se mi ĝust'e kompren'os mi'n mem kaj pur'ig'os mi'a'n korp'o'n de la putr'em'a materi'o. Mi rigard'is en la okul'o'n de Midore kaj tiam mi re'kon'is, ke jen est'as la okul'o, kiu'n mi vid'is de la Ter'o nom'ant'e ĝi'n Stel'o: perfekt'a, intelekt'o'konstru'it'a instrument'o, kaj mi kapt'is li'a'n man'o'n kaj tiam mi sent'is kiel foj'e, en mi'a infan'aĝ'o, kiam nokt'e mi vek'iĝ'is kri'eg'ant'e, ĉar mal'varm'a kaj mal'sek'a kaj fremd'a man'o pren'is mi'a'n brak'o'n, kaj kiam oni kur'is al mi, oni rid'ant'e trankvil'ig'is mi'n kaj montr'is al mi, ke tio est'is mi'a propr'a man'o, sur kiu mi kuŝ'is en sonĝ'o kaj kiu'n mi torpor'ig'is.
Tiel kompren'int'e ĉio'n ĉi, fort'a embaras'o kaj mal'trankvil'o est'iĝ'is en mi'a kor'o kaj mi kri'is laŭt'e: ”Sed kial do?
kial?” mi kri'is: ”kial tio dev'is tiel okaz'i, kial ni ne kompren'is tuj ĉi tiu'n klar'a'n kaj simpl'a'n parol'o'n de la sfer'o'j?” Sed neni'u respond'is kaj la efik'o de la magi'a fluid'aĵ'o komenc'is ĉes'i mal'rapid'e, ĉiam pli kaj pli silent'iĝ'is ĉirkaŭ mi la muzik'o de la element'o'j kaj drapir'o de mal'lum'a nebul'vual'o descend'is antaŭ mi'a'j'n okul'o'j'n.
Tiam mi prav'ig'is Midoren: mi'a'j korp'o kaj mens'o ankoraŭ ne est'as sufiĉ'e matur'a'j, por ke sen dolor'o kaj trist'o mi pov'u ili'n for'las'i en la interes'o de pli bon'a cel'o, de pli pur'a harmoni'o. Mi demand'is li'n, kio'n do mi far'u, kaj li rekomend'is, ke mi re'ir'u sur la Ter'o'n kaj viv'u la viv'o'n de la hom'o'j, ĝis ili ĉi-supr'e juĝ'os mi'n konven'a por est'i el'met'it'a al la menci'it'a ęmia procez'o. Li promes'is, ke, dum mi est'os sur la Ter'o, ili konstant'e observ'os mi'n per si'a'j bon'eg'a'j instrument'o'j; tio serv'u por mi'a trankvil'iĝ'o, se post tio, kio'n mi vid'is ĉi tie, mi mal'esper'os. Midore tio'n al'don'is, ĉar mi plend'is al li angor'e kaj sen'kuraĝ'e, kiel mi el'port'os post'e la societ'o'n de la hom'o'j kaj best'o'j: la tut'a'n dosireon, kiu'n, observ'int'e tra ili'a'j instrument'o'j, mi tiel abomen'as. Je la demand'o, kiel okaz'u mi'a hejm'e'n'vojaĝ'o, mi'a mastr'o rid'et'is kaj dir'is, ke tio'n mi pov'as plen'e konfid'i al li.
Tiu'tag'e, kun dolor'a kor'o kaj sen'esper'a trist'o en mi'a anim'o, mi adiaŭ'is tiu'j'n solasiojn, kiu'j'n mi hav'is la honor'o'n ek'kon'i. Mi'a mastr'o sid'ig'is mi'n sur la dors'o'n de ia maŝin'o kaj ig'is mi'n glut'i pulvor'o'n, por ke mi ek'dorm'u kaj ne sent'u la pen'o'j'n de la long'a voj'o. Re'konsci'iĝ'int'e el mi'a profund'a dorm'o, mi kuŝ'is sol'a sur rok'a bord'o kaj mi'a mastr'o ne plu est'is apud mi. Mi ĉirkaŭ'rigard'is kaj kompren'is, ke mi est'as re'e sur la Ter'o kaj la re'memor'o de la temp'o pas'ig'it'a en Faremido jam ŝveb'is en la temp'o kaj spac'o kiel for'a, bel'eg'a sonĝ'o. Mi klin'is mi'a'n kap'o'n en la dur'a'n polv'o'n kaj plor'is mal'esper'e.
La vesper'o'n de la sam'a tag'o mi'n trov'is norveg'a vilaĝ'an'o: mi ek'sci'is, ke mi est'as proksim'e al Helsingfors, sur neŭtral'a teritori'o, kaj mi dev'as neni'o'n tim'i, ĝis mi ven'os al la lim'o; ĉu per pasport'o mi pov'as de tie ir'i al mi'a patr'uj'o, tio est'as tre dub'a, ĉar Brit'uj'o rigard'as iom strab'e la neŭtral'ec'o'n de Holando. La vilaĝ'an'o eg'e mir'is, ke mi'n tut'e ne interes'is, kiel evolu'is la mond'milit'o dum la unu kaj du'on'a jar'o, kiom da teritori'o okup'is la kontraŭ'ul'o'j una de la ali'a, kiom da hom'o'j pere'is, kiom ven'is en kapt'it'ec'o'n, kiom mort'is pro epidemi'o'j, kiom da aeroplan'o'j est'is paf'it'a'j, kiom da milit'estr'o'j disting'it'a'j kaj kiom eks'ig'it'a'j.
Mi ne ted'os la leg'ant'o'n per la detal'o'j de mi'a hejm'e'n'ven'o, nek per tio, kiel mal'facil'e mi kutim'iĝ'is al la form'o'j de komunik'iĝ'o kun la dosireoj, ne'toler'ebl'a'j por mi. Komenc'e ili rigard'is mi'n frenez'ul'o pro mi'a'j ek'tim'a'j kaj horor'a'j retro'salt'o'j, per kiu'j mi defend'is mi'n kontraŭ la man'o'j etend'it'a'j al mi aŭ kontraŭ la viv'ant'a'j est'aĵ'o'j proksim'iĝ'ant'a'j al mi; la kurac'ist'o'j konstat'is idiosinkrazi'o'n; kiel ili pov'us sci'i, ke mi kutim'iĝ'is rigard'i la viv'o'n infekt'a kaj fetor'a mal'san'o, kies ĉiu tuŝ'o kaŝ'as en si mort'a'n da'n²ĝeron? Mi ne disput'is kun ili, pac'e kaj pacienc'e mi atend'as la tag'o'n de la liber'iĝ'o, fid'ant'e al la promes'o de mi'a bon'a mastr'o, kiu dir'is al mi, ke li pren'os mi'n al si, kiam li juĝ'os mi'a'n korp'o'n matur'a por tia honor'o. Ĝis tiam mi rigard'as fid'e kaj kun intern'a sekret'a ĝoj'o kelk'foj'e al la blu'a ĉiel'o; kaj en li'a bon'anim'a varm'a, okul'o, kiu'n la hom'o'j nom'as Sun'o, kelk'foj'e mi kvazaŭ leg'as kuraĝ'ig'o'n sol'e al mi parol'ant'a'n: ke li ankoraŭ re'memor'as pri mi kaj ke li mi'n ne forges'os.
Mi'a vojaĝ'o al Faremido, mezur'it'a per ter'a temp'o, en'tut'e daŭr'is preskaŭ unu kaj du'on'a'n jar'o'n: mi descend'is en Helsink'i la 18-an de januar'o de 1916 kaj post du semajn'o'j, la 2-an de februar'o mi al'ven'is al Redriff, kie mi trov'is mi'a'j'n edz'in'o'n kaj infan'o'j'n en bon'a san'o.
www.omnibus.se/ink'o
ISBN 91-7303-187-9
61